Zdrowe starzenie. Czy Polska nadzieją Europy?

Z początkiem XXI w. Polska weszła w okres intensywnego starzenia się społeczeństwa. Dziś przeciętny Polak albo Polka ma 38 lat i 11 miesięcy. Tyle wynosi mediana wieku – dokładnie połowa ludności ma tyle samo lub mniej niż 38 lat i 11 miesięcy, a druga połowa – tyle samo lub więcej. Już za siedem lat mediana przesunie się jednak na 40 lat i 10 miesięcy, a w 2050 r. osiągnie 51,5 roku!

To wyzwanie demograficzne nie powinno pozostać niezauważone. Musimy być świadomi zmian, jakie będą się dokonywać pod wpływem starzenia się społeczeństwa w polityce społecznej i zdrowotnej, systemie emerytalnym, edukacji, gospodarce.

Głównym celem polityki senioralnej w Polsce, podobnie jak w całej Unii Europejskiej (na podstawie „Strategii Europa 2020”), jest wspieranie i zapewnienie możliwości aktywnego starzenia się w zdrowiu oraz prowadzenia wciąż samodzielnego, niezależnego i satysfakcjonującego życia.

Jednym z kamieni milowych było powstanie Koalicji na rzecz Zdrowego Starzenia się oraz aktywna postawa polskiego rządu, reprezentowanego przez ministra pracy i polityki społecznej oraz wspieranego przez ministra zdrowia, przedstawicieli innych resortów i parlamentarzystów. Bardzo istotne okazało się osobiste zaangażowanie kluczowych osób w państwie: prezydenta Bronisława Komorowskiego, marszałek Sejmu Ewy Kopacz oraz premiera Donalda Tuska.

Fundacja na rzecz Zdrowego Starzenia się

Nowoczesne, holistyczne podejście do polityki senioralnej zaowocowało powołaniem Koalicji na rzecz Zdrowego Starzenia się. W spotkaniu inaugurującym działalność Koalicji uczestniczyła grupa 40 ekspertów – autorytetów w poszczególnych obszarach terapeutycznych i przedstawicieli administracji państwowej, w tym ministra pracy i polityki społecznej Władysława Kosiniaka-Kamysza oraz wiceministra zdrowia Igora Radziewicza-Winnickiego. W ramach XXII Forum Ekonomicznego w Krynicy w 2012 r. po raz pierwszy publicznie przedstawiono inicjatywę Koalicji (podczas panelu pt. „Zestarzejmy się świadomie. Polska polityka społeczna i ochrona zdrowia w obliczu starzenia się polskiego społeczeństwa”).

Jednym z pierwszych sukcesów Koalicji było opracowanie publikacji „Zdrowe starzenie się: biała księga” – interdyscyplinarnego dokumentu zawierającego diagnozę, charakterystykę wyzwań stojących przed starzejącym się społeczeństwem. Dokument omawia także rekomendacje dotyczące sposobu budowania zdrowej i aktywnej starości oraz usprawnienia polskiego systemu opieki nad osobami w podeszłym wieku.

27 lutego 2013 r. w Sejmie RP pod patronatem marszałek Sejmu i rzecznika praw obywatelskich odbyło się spotkanie pt. „Czy Polska jest gotowa na zdrową starość? Debata na temat zdrowego i bezpiecznego starzenia się w kontekście zmian demograficznych i nowych wyzwań gospodarczych”. Podczas debaty oficjalnie przedstawiono wynik prac Koalicji – białą księgę.

Potrzeba dalszego rozwoju idei zdrowia i aktywności zawodowej osób starszych spowodowała utworzenie Fundacji na rzecz Zdrowego Starzenia się. Fundatorem tej instytucji jest prof. Bolesław Samoliński, przewodniczący Rady Polityki Senioralnej przy Ministrze Pracy i Polityki Społecznej.

Celem Fundacji jest opracowywanie i propagowanie rozwiązań prawnych, zarządczych, społecznych na rzecz utrzymania aktywności społecznej i zawodowej społeczeństwa, a także jego zdrowego i bezpiecznego starzenia się w kontekście nowych wyzwań gospodarczych. Działalność Fundacji koncentruje się na wspieraniu profilaktyki i edukacji prozdrowotnej oraz podnoszeniu świadomości społeczeństwa w zakresie problematyki zdrowego starzenia się oraz czynników wpływających na proces starzenia i jego przebieg. Do Rady Programowej Fundacji zaproszono ekspertów reprezentujących różne środowiska, którzy uprzednio aktywnie angażowali się na rzecz polityki senioralnej i pomagali usprawnić polski system opieki nad osobami starszymi.

Strategia

Fundamentem polityki senioralnej jest przyjęta 24 grudnia 2013 r. uchwałą Rady Ministrów strategia pt. „Założenia długofalowej polityki senioralnej w Polsce na lata 2014–2020”. Polska odwołała się do swoich doświadczeń z okresu polskiej prezydencji w Unii Europejskiej, kiedy działaniom w zakresie polityki zdrowotnej przyświecało hasło: „zdrowa starość zaczyna się w dzieciństwie” (po raz pierwszy użyte przez ówczesną minister zdrowia, Ewę Kopacz). To kwintesencja koncepcji active and healthy ageing, która podkreślała znaczenie profilaktyki i promocji zdrowia dla przyszłości społeczeństwa Unii Europejskiej.

Kolejnym krokiem w budowaniu polityki senioralnej było powołanie 9 maja 2014 r. przez Sejm RP Komisji Polityki Senioralnej – stałej komisji sejmowej, która będzie zajmować się kształtowaniem polityki państwa wobec osób starszych. Do zadań komisji należą sprawy dotyczące różnych wymiarów życia osób starszych, m.in. zdrowia i samodzielności, aktywności zawodowej osób 50+, edukacyjnej, społecznej i kulturalnej, wolontariatu. Komisja podejmuje również temat tzw. srebrnej gospodarki i relacji międzypokoleniowych. Przewodniczącym sejmowej komisji senioralnej został poseł Michał Szczerba.

Aktywne działania w obrębie polityki senioralnej prowadzi minister pracy i polityki senioralnej Władysław Kosiniak-Kamysz. Już w 2012 r. uruchomiono Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych (ASOS) na lata 2012–2013. Na początku 2013 r. powołano Radę ds. Polityki Senioralnej jako organ pomocniczy ministra pracy i polityki społecznej. Na jej czele stoi prof. Bolesław Samoliński.

Silver economy

Zjawisko starzejącego się społeczeństwa będzie miało coraz większy wpływ na gospodarkę. Najistotniejsze wydają się dwa zagadnienia: obszar związany z funkcjonowaniem seniorów na rynku pracy oraz powstanie sektora produktów i usług skierowanych do osób starszych.

Na razie w Polsce brakuje dobrych praktyk w zakresie zarządzania wiekiem w przedsiębiorstwach (wyjątkiem są tu niektóre międzynarodowe korporacje, które przenoszą na polski grunt rozwiązania stosowane w innych krajach). Potencjał gospodarczy osób starszych (silver economy) wciąż nie jest wykorzystywany. Istotnym elementem jest utrzymanie seniorów w aktywności, szczególnie w obliczu schorzeń towarzyszących wiekowi podeszłemu (np. wielochorobowość, choroby przewlekłe). Fundacja na rzecz Zdrowego Starzenia się prowadzi projekt „Konstruktywni”, który ma na celu wsparcie osób borykających się z chorobami przewlekłymi i zapobieganie ich przedwczesnemu odejściu z pracy, sprzyjanie szybszemu powrotowi do aktywności zawodowej, a także likwidację barier w pozyskaniu pracy jako istotnego czynnika samorealizacji.

Bardzo istotne jest również postrzeganie grupy seniorów jako specyficznej grupy klientów. W Polsce myślenie w ten sposób o seniorach jest wciąż rzadko spotykane wśród przedsiębiorców, a właśnie zakres, dostępność i jakość usług adresowanych specjalnie do seniorów to jeden z czynników kształtujących ich sytuację. Warto zauważyć, że to właśnie osoby starsze będą stanowiły coraz większą grupę nabywców, konsumujących produkty, o których dziś nie myślimy w kategoriach usługi adresowanej specjalnie do nich. Ważnym elementem rozwoju tego rynku będzie bezpieczeństwo. Jakość produktów i profil ich bezpieczeństwa powinny być poddane osobnej kontroli przez uznane jednostki certyfikujące.

Podsumowanie

Zmiany demograficzne związane ze zjawiskiem starzejącego się społeczeństwa w istotny sposób będą wpływać na funkcjonowanie wielu aspektów życia społecznego, politycznego i gospodarczego. Kluczem do postrzegania tej nowej rzeczywistości jest nowa definicja starości. Wraz z wydłużającym się średnim wiekiem społeczeństw obserwujemy dłuższą aktywność ludzi. Dziś już niemal nikogo nie dziwi aktywny zawodowo 65-latek czy uprawiający jogging 70-latek. Nieunikniony jest także rozwój sektora produktów i usług dla seniorów.