Wielkie śpiewanie w Warszawie

Za niespełna trzy miesiące w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej w Warszawie odbędzie się jubileuszowa, X edycja Międzynarodowego Konkursu Wokalnego im. Stanisław Moniuszki. 5 maja, w dniu urodzin kompozytora, to wielkie wydarzenie zainauguruje uroczysta gala otwarcia z udziałem zaproszonych gości, w tym laureatów poprzednich edycji. Do biura Konkursu napłynęła rekordowa liczba zgłoszeń – ponad 380 – z blisko 50 państw Europy, obu Ameryk, Azji, Afryki i Australii; najwięcej z Polski, Ukrainy, Rosji, Korei i USA, ale także z Kostaryki, Portoryko, Japonii, Nigerii, RPA, Nowej Zelandii i Madagaskaru. Do rywalizacji stanie blisko 80 wybranych uczestników, adeptów sztuki wokalnej wyłonionych w wyniku wnikliwej preselekcji. Ich zmagania będzie śledzić i oceniać znamienite jury pod przewodnictwem krytyka muzycznego Petera Maria Katony, obecnie dyrektora ds. obsad w londyńskiej Royal Opera House w Covent Garden. Zaproszenie przyjęli także m.in. Jonathan Friend (Metropolitan Opera), Tobias O. Hasan (Staatsoper Berlin), Boris Ignatov (Staatsoper Stuttgart), Alain Perroux (Festival d'Aix-en-Provence), Nicholas Payne (Opera Europa), a także nasi znakomici śpiewacy Ewa Podleś i Piotr Beczała.

Ku pokrzepieniu serc

O muzyce Stanisława Moniuszki napisano już bardzo wiele. Jego dorobek imponuje różnorodnością, bogactwem melodii i głębokim zakorzenieniem w naszej tradycji muzycznej. Odzwierciedla jej polski, niepowtarzalny charakter. Przez lata kształtował podstawy rodzimej kultury i wskazywał rodakom ich własną tożsamość. Pomagał także przetrwać trudne czasy. Nasz narodowy kompozytor był również bez wątpienia wielkim patriotą – jak pisał o nim w 1921 r. Zdzisław Jachimecki, badacz jego twórczości – „krew z krwi i kość z kości Polakiem”. Jego opery „Halka” i „Straszny dwór” – dotykające sedna polskości zarówno w warstwie tekstowej, jak i muzycznej – do dziś są inspiracją dla wielu twórców teatralnych, a dorobek pieśniarski stanowi istotę polskiego repertuaru wokalnego. Moniuszko odegrał znaczącą rolę w historii Polski, zaś w swojej twórczości dawał wyraz temu, że „naród żyje naprawdę, gdy żyje jego kultura”.

Stanisław Moniuszko (1819–1872) po raz pierwszy przestąpił próg Teatru Wielkiego w 1857 r. Niedługo potem jego opera „Halka” odniosła ogromny sukces. Został mianowany stałym dyrygentem i otrzymał tytuł dyrektora opery. Nadal komponował – powstawały dzieła operowe, kantaty i msze, wreszcie niezliczone pieśni. Z pewnością należy uznać Moniuszkę za twórcę gatunku polskiej pieśni artystycznej. „Śpiewnik domowy” – dwanaście zeszytów zawierających blisko trzysta utworów do słów poetów polskich, zagranicznych oraz twórców ludowych – uczynił go jednym z największych kompozytorów pieśni w Europie. Tak oto Stanisław Moniuszko zyskał sobie miano ojca opery narodowej.

Bogusław Kaczyński i Maria Fołtyn (Fot. Archwium Konkursu Moniuszkowskiego TWON)

Rok 2019 – Rok Stanisława Moniuszki

Niestety, dzisiejsza wiedza na temat Moniuszki, jego życia i twórczości, nie jest zbyt imponująca. Znakomitą okazją, by poprawić taki stan rzeczy, jest Rok Stanisława Moniuszki, ogłoszony w związku z 200. rocznicą urodzin kompozytora przez Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, a także (na wniosek Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego) przez Konferencję Generalną UNESCO z poparciem Polskiego Komitetu tej organizacji. Dziesiąta edycja Międzynarodowego Konkursu Wokalnego im. Stanisław Moniuszki, tak jak wiele innych wydarzeń organizowanych w całej Polsce, również wpisuje się w uroczyste obchody tegorocznego jubileuszu.

Idea powołania Międzynarodowego Konkursu Wokalnego im. Stanisława Moniuszki powracała regularnie w rozważaniach zarówno Departamentu Muzyki w ówczesnym Ministerstwie Kultury i Sztuki, jak i w środowiskach muzycznych. Wreszcie, w 1988 r., ministerstwo wraz z Filharmonią Narodową i Towarzystwem Miłośników Muzyki Moniuszki podjęły decyzję o zorganizowaniu międzynarodowej imprezy, która miałaby przybliżyć twórczość Moniuszki młodym, polskim i zagranicznym wokalistom. W ten sposób stworzono Międzynarodowy Konkurs dla Młodych Wokalistów im. Stanisława Moniuszki. Zadanie propagowania spuścizny kompozytora realizowane jest nieprzerwanie od 1992 r. W międzyczasie zmieniono nieznacznie nazwę – co trzy lata w Warszawie odbywa się Międzynarodowy Konkurs Wokalny im. Stanisława Moniuszki, nazywany również Konkursem Moniuszkowskim. A sam kompozytor, przepełniony polskością twórca oper narodowych i „Śpiewników domowych”, zaakceptowany przez utalentowaną wokalnie młodzież, stał się z biegiem lat niejako obywatelem świata.

Maria Fołtyn (1924–2012)

Była wielką osobowością polskiego życia muzycznego, kobietą niezwykłą, absolutną pasjonatką, heroiną walczącą o niemożliwe niczym bohaterki jej scenicznych wcieleń z operowego repertuaru. Znakomita śpiewaczka i animatorka życia muzycznego po latach kariery wokalnej zajęła się reżyserią operową. Szczególną pozycję w dorobku reżyserskim Marii Fołtyn zajmował repertuar polski, zwłaszcza opery Stanisława Moniuszki, których była niestrudzoną propagatorką w kraju i za granicą. „Straszny dwór” zrealizowała w Bukareszcie, Tokio i Samarze, zaś „Halkę” zaprezentowała w Hawanie, Meksyku, Ankarze, Nowosybirsku, Osace i Kurytybie. W latach 1977–1998 pełniła funkcję dyrektora artystycznego Festiwali Moniuszkowskich w Kudowie-Zdroju. W 1984 r. założyła Towarzystwo Miłośników Muzyki Moniuszki, rok później została jego pierwszym prezesem. Jej nieustająca pasja i ogromne zaangażowanie zaowocowały wieloma cennymi przedsięwzięciami.

Wspólnie z Towarzystwem Miłośników Muzyki Moniuszki w 1992 r. zorganizowała I Międzynarodowy Konkurs Wokalny im. Stanisława Moniuszki, a następnie jego kolejne edycje. Dwie pierwsze, pod egidą Ministerstwa Kultury, przyjęła pod swe skrzydła Filharmonia Narodowa. Kolejne trzy edycje zagościły w Teatrze Wielkim. Wtedy też, w wyniku starań ówczesnej dyrekcji, wielka inicjatywa Marii Fołtyn, okupiona przez lata wielką pracą i osobistym zaangażowaniem, doczekała się trwałej, instytucjonalnej stabilizacji. W 2006 r. ówczesny minister kultury i dziedzictwa narodowego Kazimierz Michał Ujazdowski wpisał prowadzenie Międzynarodowego Konkursu Wokalnego im. Stanisława Moniuszki do podstawowych zadań narodowej sceny operowej. Teatr Wielki w Warszawie był bowiem domem artystycznym kompozytora, który tu właśnie tworzył, pracował, święcił swoje największe triumfy i stąd został odprowadzony na miejsce wiecznego spoczynku. Było więc oczywiste, że Konkurs powinien odbywać się w siedzibie Opery Narodowej. Wszystko to stało się fundamentem wydarzenia, które dzisiaj jest największym przedsięwzięciem tego rodzaju w Polsce, z powodzeniem też mierzy się z najważniejszymi konkurentami w Europie i na świecie.

Reguły Konkursu

Konkurs składa się z trzech etapów. W dwóch wokaliści śpiewają z akompaniamentem fortepianu, w trzecim, finałowym – z orkiestrą. Dobór programu następuje na podstawie listy repertuarowej przygotowanej dla uczestników przez organizatorów Konkursu. Lista zawiera zestaw utworów, które kandydaci mogą zaśpiewać w zależności od etapu. I tak w pierwszym etapie są to arie operowe (z XVIII lub XIX w.) i pieśni polskie (z XIX lub XX w.), w drugim etapie – arie operowe z tego samego okresu, ale inne niż w pierwszym etapie, oraz pieśni z repertuaru światowego (z XIX i XX w.). Wreszcie na etap trzeci składa się prezentacja polskiej arii operowej, arii operowej lub operetkowej z repertuaru Stanisław Moniuszki i arii operowej z repertuaru światowego.

Do Konkursu mogą zgłaszać się młodzi śpiewacy wszystkich narodowości. Zachowany musi być jednak limit wiekowy. Wybrani przez jury uczestnicy, poddani ocenie podczas przesłuchań, staną przed wielkim wyzwaniem i ogromną szansą. Głos, talent, lata nauki i determinacja zostaną zauważone, docenione i uhonorowane, również finansowo. A jest o co walczyć. Ustanowione regulaminem nagrody dla laureatów i finalistów to sumy rzędu kilku tysięcy euro, imponująca jest też lista wyróżnień pozaregulaminowych.

Konkurs Moniuszkowski od początku istnienia był wielkim wydarzeniem na kulturalnej i muzycznej mapie Warszawy i Polski. Jego kolejne edycje obejmowały patronatem najważniejsze osoby w kraju, m.in. ministrowie kultury Andrzej Siciński, Kazimierz Dejmek, Bogdan Zdrojewski i Piotr Gliński; prezydenci Aleksander Kwaśniewski i Lech Kaczyński z małżonką oraz prymas Polski, kardynał Józef Glemp.

Jurorzy i laureaci

Kolejne edycje Konkursu gromadziły znakomite, kompetentne gremia jurorów, w skład których wchodzili wybitni artyści, wielcy pedagodzy, znani dziennikarze muzyczni, jednym słowem osoby mające decyzyjny głos w kształtowaniu wydarzeń na polskiej i międzynarodowej scenie muzycznej. Zasiadały w nich wyjątkowe osobistości: Irina Archipowa, Leyla Gencer, Teresa Berganza, Larisa Gergieva, Mirella Freni, Martha Eggerth, Éva Marton, Guo Shuzhen, Neil Shicoff, Sergio Segalini, Ewa Podleś, Teresa Żylis-Gara, Krystyna Szostek-Radkowa, Stefania Toczyska, Helena Łazarska, Bogusław Kaczyński, Jacek Kaspszyk, Jerzy Artysz, Bogdan Paprocki, Wiesław Ochman, Ryszard Karczykowski i Andrzej Dobber i in. Nie sposób wymienić wszystkich. Od 2013 r. (VIII edycja) w jury zasiadają również menedżerowie i doradcy ważnych teatrów operowych (m.in. Opery Hamburskiej, Theater an der Wien, Houston Grand Opera) i prestiżowych festiwali muzycznych (Bregenzer Festspiele, Festival d'Aix-en-Provence). Zmiana ta miała swój wymierny efekt – dawała uczestnikom szansę na angaż niezależnie od konkursowych zmagań.

Minione kilkanaście lat pokazało, że wiele werdyktów jury zyskało potwierdzenie w karierach laureatów. Spośród polskich finalistów, którzy odnieśli sukces, stali się gwiazdami wokalistyki i goszczą na polskich, europejskich i światowych scenach operowych oraz wielkich estradach koncertowych, wymienić można m.in. Aleksandrę Kurzak, Urszulę Kryger, Małgorzatę Walewską, Katarzynę Trylnik, Wiolettę Chodowicz, Marcina Bronikowskiego, Jacka Janiszewskiego, Adama Zdunikowskiego, Rafała Bartmińskiego, Mariusza Kwietnia, a także Aleksandrę Kubas, Ewę Tracz, Łukasza Golińskiego, Andrzeja Filończyka, Krzysztofa Bączyka i Jakuba Józefa Orlińskiego.

Konkurs dzisiaj

Zmagania uczestników poprzedniej, IX edycji Konkursu Moniuszkowskiego po raz pierwszy można było oglądać na platformie VOD Teatru Wielkiego – Opery Narodowej. Transmitowano na żywo zarówno wszystkie przesłuchania, jak i galę finałową. Dzięki temu Konkurs trafił do większego grona odbiorców.

Kiedy świat pożegnał Marię Fołtyn, dyrektorską i organizacyjną pieczę nad Konkursem przejęła Beata Klatka. Od najmłodszych lat związana z muzyką, flecistka, pedagog, koordynator Programu Kształcenia Młodych Talentów i szefowa Akademii Operowej w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej. Wspierana przez ekipę świetnych współpracowników, z powodzeniem realizuje przekazane przez swoją wielką poprzedniczkę dziedzictwo: dba o Konkurs, który Maria Fołtyn stworzyła i uczyniła ważnym wydarzeniem w świecie wokalistyki. Kolejni artyści, również z najodleglejszych krajów, włączają do swojego repertuaru pieśni i arie twórcy polskiej opery narodowej.

Uważamy Fryderyka Chopina za światowego ambasadora polskości, lecz nie wolno nam zapominać o Stanisławie Moniuszce, którego życie i twórczość tak ściśle związane były z Polską i narodem. Mamy zobowiązanie wobec naszego wielkiego kompozytora, dlatego powinniśmy nadal pielęgnować jego dzieło. Chociażby poprzez organizowanie Międzynarodowego Konkursu Wokalnego im. Stanisław Moniuszki.

---

Katarzyna Budzyńska