Aktywność seniorów po polsku

Według księdza Adama Bonieckiego „Nie ma co się pocieszać, że to jeszcze nie zaraz. Do starości bowiem musimy się przygotować, póki jeszcze jesteśmy względnie młodzi”. Te jakże mądre słowa redaktora „Tygodnika Powszechnego” mają podwójne znaczenie. Po pierwsze, do wieku senioralnego musi przygotować się każdy z nas – żyjąc odpowiedzialnie, aktywnie i zdrowo, nieustannie inwestując w siebie oraz umiejętnie zarządzając czasem, budując swoją pozycję zawodową i bezpieczeństwo finansowe. Po drugie, z faktu starzenia się społeczeństwa musi zdawać sobie sprawę polskie państwo, rząd i władze samorządowe. Tempo tego procesu musi obudzić w osobach decyzyjnych pilną potrzebę niezbędnych przygotowań o charakterze prawnym, instytucjonalnym i finansowym.

Fenomen uniwersytetów trzeciego wieku (UTW)

Założycielka pierwszego uniwersytetu trzeciego wieku w Polsce, prof. Halina Szwarc, przed wieloma laty napisała:

„Ludzie starsi mają szczególnie ważną rolę do spełnienia. Nabyta przez nich wiedza, w połączeniu z doświadczeniem zgromadzonym w ciągu wielu lat życia, tworzy wartości bardzo cenne dla społeczeństwa, a im samym powinna dawać poczucie satysfakcji”. W 1975 r. na warszawskim Marymoncie założyła pierwszy uniwersytet trzeciego wieku, którego celem miała być aktywizacja intelektualna i fizyczna osób starszych. W 1989 r. w Polsce było już dziewięć UTW, obecnie jest ich 425 i mają ponad 120 tys. słuchaczy. To światowy rekord.

W listopadzie 2009 r. na I Zjeździe Ogólnopolskiego Porozumienia UTW w Szkole Głównej Handlowej narodziła się idea ustanowienia roku 2012 Rokiem Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Efektem tych starań była uchwała Senatu RP i patronat małżonki prezydenta RP, Anny Komorowskiej. Powstał Parlamentarny Zespół ds. Uniwersytetów Trzeciego Wieku, w który zaangażowało się 23 posłów, przekonanych, że dynamicznie rozwijający się ruch UTW musi mieć życzliwego partnera w parlamencie.

19 marca 2012 r. odbył się I Kongres Uniwersytetów Trzeciego Wieku – wydarzenie, które zgromadziło 3 tys. liderów UTW z całego kraju. To wielkie święto całego ruchu społecznego, a jego skala uświadomiła wszystkim decydentom, że kilkaset uniwersytetów trzeciego wieku to już nie tylko najważniejsi animatorzy aktywności społecznej seniorów w środowisku lokalnym, ale i poważny partner w kreowaniu polityki senioralnej  państwa. Obecność  na Kongresie małżonki prezydenta RP, premiera, szefa Kancelarii Prezydenta RP, ministrów pracy i polityki społecznej oraz zdrowia, parlamentarzystów i samorządowców potwierdziła jedynie tę opinię.

Początki polityki senioralnej

Parlamentarny Zespół ds. Uniwersytetów Trzeciego Wieku dąży do stworzenia nowego działu administracji rządowej, który podmiotowo obejmie wspomnianą grupę wiekową, uwzględniając jej liczebność, potencjał i potrzeby. Obecnie mamy ponad 30 działów administracji rządowej, a jednak żaden z nich nie zajmuje  się  systemowo  tematem osób starszych i starzeniem się społeczeństwa. Powołanie nowego działu byłoby jednocześnie aktem przydzielenia tej problematyki do konkretnego resortu i ministra, który będzie odpowiadał za politykę senioralną państwa oraz opracowywanie propozycji regulacji prawnych. Istnieją już dobre i sprawdzone przykłady, takie jak niemieckie Federalne Ministerstwo ds. Seniorów. W Polsce pierwszy krok został już także zrobiony: minister pracy i polityki społecznej Władysław Kosiniak-Kamysz w sierpniu 2012 r. zmienił statut resortu i powołał Departament Polityki Senioralnej. Drugim sukcesem było uruchomienie „Rządowego programu na rzecz aktywności osób starszych na lata 2012–2013”, z łącznym budżetem 60 mln zł, przeznaczonym w całości na realizację projektów przez organizacje pozarządowe.            
            
W lutym 2013 r. rozpoczęły się prace Rady ds. Polityki Senioralnej w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, której celem jest wypracowanie założeń długofalowej polityki senioralnej na lata 2014–2020. Powstaje coraz więcej badań i publikacji poświęconych problematyce osób starszych. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wydało monografię „Strategie działania w starzejącym się społeczeństwie. Tezy i rekomendacje”, powstała także publikacja „Zdrowe starzenie się: Biała Księga” Koalicji na rzecz Zdrowego Starzenia się, opracowano również wyniki badania „Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce”, zrealizowanego w ramach projektu PolSenior.

                                                                                                    Fot. Robert Kowalewski / Agencja Gazeta

Potrzebne partnerstwo i rady seniorów        

Uniwersytety trzeciego wieku, bez względu na formę prawną, mają dziś dwóch podstawowych interesariuszy – samorząd lokalny i uczelnie wyższe. Kluczowa jest dobra wola, od niej bowiem wyłącznie zależy, czy i w jakim stopniu UTW mogą uzyskać wsparcie uczelni. Trzeba doprowadzić do zmiany prawa o szkolnictwie wyższym. Wprawdzie uczelnia jest autonomiczna we wszystkich obszarach swojego działania, ale to ustawa określa podstawowe jej zadania. Potrzebny jest więc przepis, który doprecyzuje założenie, że do zadań uczelni należy współpraca i wspieranie kształcenia ustawicznego w formie uniwersytetów trzeciego wieku.    

Drugim partnerem ważnym dla uniwersytetów trzeciego wieku i innych organizacji seniorskich jest samorząd. Osoby starsze, jak wszyscy mieszkańcy, mają niezbywalne prawo do miasta, prawo do swoich małych ojczyzn, do współdecydowania, jak mają one wyglądać, funkcjonować i czemu służyć. Mają prawo do inwestycji, instytucji i programów samorządowych, które uwzględniają ich potrzeby. Te zaś muszą być słyszalne przez władze samorządowe. A jednak ustawa o samorządzie gminnym przewiduje obecnie wyłącznie możliwość powoływania młodzieżowych rad gminy, a potrzebne są również gminne rady seniorów.

Starzenie się społeczeństwa jest dla nas wyzwaniem, na które podstawową odpowiedzią powinno być wspieranie aktywności osób starszych oraz poprawianie efektywności instytucji świadczących usługi publiczne. Co istotne, działania te muszą mieć charakter spójny, skoordynowany, ukierunkowany na realizację określonych priorytetów. Należy unikać okazjonalnej akcyjności. Stąd też pomysł skorzystania z doświadczeń innych krajów Unii Europejskiej i utworzenia w Polsce Obywatelskiego Parla-mentu Seniorów jako ogólnopolskiej reprezentacji osób starszych i partnera w kreowaniu polityki senioralnej. Dysponujemy dobrym przykładem Obywatelskiego Parlamentu Seniorów w Irlandii, który od 1994 r. jest największą organizacją przedstawicielską tej grupy w kraju i umożliwia ponad 400 organizacjom seniorskim udział we współtworzeniu systemowych rozwiązań prawnych oraz konsultowanie propozycji ich dotyczących. Stosujmy przytoczone powyżej przykłady zaangażowania i współ-pracy z seniorami, skorzystajmy z proponowanych pomysłów podczas tworzenia polityki społecznej, a jej efekty będą odczuwalne dla wszystkich.

Jako przyjaciel uniwersytetów trzeciego wieku co roku organizuję dla warszawskich słuchaczy Dzień UTW na Torze Służewiec z okazji zakończenia roku akademickiego. W tym dniu Służewiec staje się wielką rewią mody z konkursem na najpiękniejszy kapelusz słuchaczek UTW. Współpraca i integracja międzypokoleniowa jest priorytetem mojej działalności politycznej. Aktywna starość jest dla mnie źródłem energii, niepodważalnej wiedzy i nieustającej inspiracji.

---

Michał Szczerba 

warszawski poseł na Sejm RP VI i VII kadencji, przewodniczący Parlamentarnego Zespołu ds. Polityki Miejskiej. Założyciel Parlamentarnego Zespołu ds. Uniwersytetów Trzeciego Wieku i członek Rady ds. Polityki Senioralnej przy MPiPS.