Ile zarabiają pisarze w Polsce i na świecie. Raport „Magazynu Teraz Polska”

USA: Rynek gigantów, ale i wielkich nierówności

Rynek amerykański jest znacznie bardziej lukratywny. Debiutanci mogą otrzymać zaliczki od kilkudziesięciu tysięcy dolarów, natomiast u uznanych autorów sumy te często przekraczają sto tysięcy dolarów, a nawet osiągają milionowe kwoty. System wynagradzania opiera się na kombinacji stałej zaliczki oraz tantiem – typowo od 10 do 15% ceny detalicznej, choć przy bestsellerach negocjowane są wyższe stawki. Dodatkowo, kontrakty amerykańskie coraz częściej zawierają zapisy dotyczące dodatkowych źródeł dochodu, takich jak prawa do adaptacji filmowych czy telewizyjnych, co znacząco zwiększa całkowite wynagrodzenie pisarza. Źródła branżowe, jak „Publishers Weekly”, podkreślają rosnące znaczenie umów obejmujących wielokanałową dystrybucję treści.

Według raportu Authors Guild (2022), mediana rocznych dochodów pisarzy w USA wynosi ok. 20 000 USD, tylko 21% autorów utrzymuje się wyłącznie z pisania.

    Zaliczki: Dla debiutantów wahają się od 5 000 do 50 000 USD. Gwiazdy literatury, jak np. Colson Whitehead (zdobywca Pulitzera), mogą otrzymać zaliczki sięgające 500 000 USD za powieść.

    Procent od ceny książki: Standard to 10–15% od ceny detalicznej w twardej oprawie i 7,5–10% w miękkiej.

    Prawa dodatkowe: Sprzedaż praw do ekranizacji to często 6-7 cyfr (np. Donna Tartt za „The Goldfinch” otrzymała ok. 3 mln USD). Prawa tłumaczeń generują dodatkowe 10–20% wpływów.

Przykład: Ocean Vuong – jego debiutancka powieść „On Earth We’re Briefly Gorgeous” przyniosła mu ok. 250 000 USD zaliczki, a łączne roczne zarobki (wliczając tłumaczenia na 30 języków) szacuje się na 1–2 mln USD.

Wielka Brytania: Stabilny rynek ze wsparciem instytucjonalnym

W Wielkiej Brytanii struktura wynagrodzeń przypomina model amerykański, jednak z pewnymi lokalnymi różnicami. Zaliczki dla debiutantów są niższe – oscylują wokół 5–20 tysięcy funtów – a uznani autorzy mogą liczyć na sumy sięgające kilkuset tysięcy funtów. Standardowe tantiemy wynoszą zazwyczaj 8–12% ceny detalicznej książki, choć przy umowach licencyjnych (np. prawa do tłumaczeń) autorzy mogą negocjować dodatkowe procenty od sprzedaży w innych krajach. Dodatkowo, brytyjskie wydawnictwa coraz częściej uwzględniają klauzule dotyczące adaptacji teatralnych i ekranizacji, co umożliwia pisarzom uzyskanie dodatkowych przychodów. Informacje z raportu British Book Awards wskazują na tendencję do wzrostu wynagrodzeń dzięki globalizacji rynku

Z badania ALCS (2022) wynika, że średni roczny dochód pisarzy to ok. 10 000 GBP, przy czym 60% autorów zarabia poniżej 5 000 GBP rocznie.

    Zaliczki: Debiutanci otrzymują 3 000–15 000 GBP, uznani autorzy – nawet 100 000 GBP (np. Hilary Mantel za część trylogii o Thomasie Cromwellie).

    Procent od ceny: Podobnie jak w USA – średnio 10% za twardą okładkę.

    Granty: Programy jak Arts Council England oferują stypendia do 30 000 GBP.

Przykład: Sally Rooney – jej powieść „Normal People” przyniosła jej 500 000 GBP z samej sprzedaży książki, a prawa do serialu (BBC) – kolejne 1,5 mln GBP.

Niemcy: System wsparcia i umiarkowane zarobki

W niemieckim sektorze literackim obowiązują zróżnicowane stawki, jednak ogólnie zaliczki są ustalane na poziomie od 10 do 50 tysięcy euro dla debiutujących autorów. W przypadku literatury pięknej autorzy z wyrobionym nazwiskiem mogą negocjować znacznie wyższe sumy. Standardowe tantiemy wynoszą około 10% ceny detalicznej, ale istotnym elementem umów są prawa do adaptacji – tłumaczenia, sztuki teatralne oraz ekranizacje stanowią coraz istotniejsze źródło dochodu. Niemieckie raporty rynkowe podkreślają, że negocjacje kontraktów często uwzględniają klauzule dodatkowe, umożliwiające twórcom udział w zyskach z międzynarodowych praw adaptacyjnych.

Według Verband deutscher Schriftsteller (2021), średni roczny dochód pisarza to 25 000–40 000 EUR, ale 40% autorów zarabia poniżej 15 000 EUR.

    Zaliczki: 5 000–20 000 EUR dla debiutantów, 50 000–100 000 EUR dla uznanych (np. Daniel Kehlmann).

    Procent od ceny: 10% od ceny detalicznej.

    Dotacje: Federalne programy (np. Deutscher Literaturfonds) finansują rezydencje (do 10 000 EUR miesięcznie).

Przykład: Judith Hermann – jej powieść „Daheim” zapewniła jej zaliczkę 80 000 EUR, a roczne wpływy z praw autorskich sięgają 200 000 EUR.

Polska: nie doganiamy Zachodu

W Polsce rynek literacki nadal cechuje się stosunkowo niskimi zaliczkami dla debiutujących autorów – często oscylują one w granicach kilku do kilkunastu tysięcy złotych, choć autorzy z ugruntowaną pozycją mogą liczyć na wyższe stawki. W literaturze pięknej często stosuje się stałe, symboliczne zaliczki, a główny udział w zyskach pochodzi z tantiem od sprzedaży egzemplarzy. Nawet uznani twórcy muszą negocjować warunki, aby uzyskać korzystniejsze procenty od ceny detalicznej książki.

    Zaliczki: 5 000–30 000 PLN za debiut, 50 000–100 000 PLN dla bestsellerowych autorów (np. Remigiusz Mróz).

    Procent od ceny: średnio 8–12% od netto (a nie ceny detalicznej).

Na nakłady nie ma rady

Rynki książki różnią się nie tylko zarobkami pisarzy, ale też skalą nakładów. Skoro na wszystkich dojrzałych rynkach wydawniczych obowiązuje wynagrodzenie procentowe, nietrudno się domyślić, że w USA i Wielkiej Brytanii pozycja pisarzy jest wyjątkowa - bestsellery osiągają milionowe nakłady. Wszędzie kluczowe dla zysków pisarza są prawa dodatkowe – ekranizacje i tłumaczenia, które często stanowią główne źródło dochodu dla najpopularniejszych pisarzy.

Nakłady przykładowych pozycji, w tym również bestsellerów na omawianych rynkach

Stany Zjednoczone

    Przykłady:

        „The Nickel Boys” Colsona Whiteheada: Nakład pierwszego wydania – 200 000 egzemplarzy (źródło: Penguin Random House, 2019).

        „The Goldfinch” Donny Tartt: Łączny nakład w USA – 5 mln egzemplarzy (dane Little, Brown and Company, 2023).

    Średnie nakłady bestsellerów: Debiuty – 10 000–50 000 egzemplarzy, bestsellery – 500 000–1 mln+ (raport NPD BookScan, 2023).

Wielka Brytania

    Przykłady:

        „Normal People” Sally Rooney: Nakład pierwszego wydania – 50 000 egzemplarzy, łączny nakład – 1,2 mln (dane Faber & Faber, 2023).

        Trylogia Hilary Mantel: Łączny nakład w UK – 3 mln egzemplarzy (źródło: The Bookseller, 2021).

    Średnie nakłady bestsellerów: 20 000–100 000 egzemplarzy (raport The Publishers Association, 2022).

Niemcy

    Przykłady:

        „Die Vermessung der Welt” Daniela Kehlmanna: Nakład pierwszego wydania – 30 000 egzemplarzy, łączny nakład – 2,3 mln (dane Rowohlt Verlag, 2023).

        „Daheim” Judith Hermann: Nakład – 100 000 egzemplarzy (źródło: Suhrkamp Verlag, 2021).

    Średnie nakłady bestsellerów: 10 000–50 000 egzemplarzy (raport Börsenverein des Deutschen Buchhandels, 2023).

Polska

    Przykłady:

        „Księgi Jakubowe” Olgi Tokarczuk: Nakład pierwszego wydania – 10 000 egzemplarzy, łączny nakład – 500 000 w Polsce i milion na świecie (tłumaczenia na 15 języków, dane Wydawnictwo Literackie, 2025).

        Kryminały Remigiusza Mroza: Średni nakład na książkę – 30 000–50 000 egzemplarzy, "Kasacja" osiągnęła nakład 500 tys. egzemplarzy (źródło: Wydawnictwo Filia, 2022).

    Średnie nakłady bestsellerów: 5 000–20 000 egzemplarzy (raport Biblioteka Analiz, 2023).