Współczesny patriotyzm Polaków – duma, przywiązanie do kultury, gotowość do obrony ojczyzny

Od ponad trzech dekad Fundacja Polskiego Godła Promocyjnego wyłania produkty i usługi najwyższej jakości i nagradza je Godłem „Teraz Polska”. Obecnie trwa przyjmowanie zgłoszeń do 34. edycji Konkursu „Teraz Polska”. Fundacja działa również na rzecz promowania krajowej przedsiębiorczości, monitoruje zachowania konsumentów i trendy rynkowe oraz uczestniczy w debacie publicznej, wyrażając opinie w sprawach kluczowych dla gospodarki kraju. Od kilkunastu lat realizuje badania społeczno-rynkowe, które mają na celu analizę głównych czynników wpływających na decyzje zakupowe Polaków. Jednak sondaż „Teraz Polska” nie bada wyłącznie postaw i zachowań konsumenckich. Zapytaliśmy respondentów również o to, czym jest dla nich dzisiaj patriotyzm. Mogli zaznaczyć maksymalnie trzy spośród siedmiu zaproponowanych odpowiedzi.

Patriotyzm to dla nas przede wszystkim duma z bycia Polakiem – takiej odpowiedzi udzieliło 59,8 proc. badanych. Aż 53 proc. respondentów uważa, że owym patriotyzmem jest przywiązanie do polskiej kultury i historii, a 39,4 proc. rozumie go jako gotowość do obrony kraju w obliczu zagrożenia. Te trzy wskazywane najczęściej postawy patriotyczne mają pewien symboliczny i górnolotny charakter, ich reprezentowanie i deklarowanie mają swoje źródło w narracjach pochodzących z dzieł narodowej kultury i tradycyjnego sposobu wychowania.

Kolejne wskazywane przez respondentów manifestacje patriotyzmu mają charakter praktyczny. W tej kategorii najpopularniejszą odpowiedzią jest deklaracja tłumacząca współczesny patriotyzm jako kupowanie polskich produktów (26,8 proc.). Nieco mniej osób wskazuje w tym kontekście na dbałość o wspólną przestrzeń (18,8 proc.) i wywieszanie flagi narodowej z okazji świąt narodowych (15,1 proc.). Co ciekawe, na ostatnim miejscu spośród wskazanych rozumień patriotyzmu znalazło się płacenie podatków w Polsce – takie przekonanie podziela raptem 8,9 proc. respondentów.

Współczesna i klasyczna definicja patriotyzmu

Już same wyniki Sondażu „Teraz Polska” wskazują, że patriotyzm nie jest rozumiany jednoznacznie. We współczesnej publicystyce i rozważaniach humanistycznych patriotyzm jest często definiowany jako miłość i oddanie ojczyźnie, obejmujące przywiązanie do jego wartości, zasad i dobrobytu. Współczesny patriotyzm kładzie nacisk na zaangażowanie obywatelskie, aktywne uczestnictwo w procesie demokratycznym i chęć wniesienia pozytywnego wkładu w dobro narodu. Wykracza poza zwykłą lojalność wobec rządu lub przywódców i może obejmować propagowanie sprawiedliwości społecznej, inkluzywności i doskonalenia społeczeństwa jako całości.

W bardziej tradycyjnym lub klasycznym sensie patriotyzm jest często postrzegany jako silne przywiązanie do ojczyzny, charakteryzujące się poczuciem obowiązku, lojalności i poświęcenia dla narodu. Klasyczny patriotyzm może podkreślać obronę suwerenności narodowej, zachowanie tożsamości kulturowej i chęć obrony kraju przed zagrożeniami zewnętrznymi. Może wiązać się z głębokim poczuciem dumy z historii, tradycji i osiągnięć własnego narodu.

Widać zatem na podstawie wyników Sondażu „Teraz Polska”, że w naszym kraju dominuje wciąż klasyczne rozumienie terminu patriotyzm. Zastanawiające jest, w jakim stopniu na taki stan rzeczy wpływają: krajowe i międzynarodowe dyskursy polityczne, niepokoje na świecie, w szczególności zaś wojna u naszego sąsiada – w Ukrainie.

Europa i trzy poziomy patriotyzmu

Analizując patriotyzm w różnych krajach Europy, można wskazać na trzy poziomy jego intensywności, w zależności od kraju, regionu, społeczności.

Wysokie nastroje patriotyczne

Kraje Europy Wschodniej, zwłaszcza te należące do byłego bloku sowieckiego, często wykazują silne uczucia patriotyczne. W krajach takich jak Polska, Węgry i kraje bałtyckie po uzyskaniu niepodległości nastąpił odrodzenie dumy narodowej. Kraje Europy Zachodniej o silnych tradycjach nacjonalistycznych, takie jak Francja i Wielka Brytania, mają historię nastrojów patriotycznych.

Zróżnicowane nastroje patriotyczne

Niemcy od kilkudziesięciu lat są ostrożne, jeśli chodzi o jawne przejawy patriotyzmu ze względu na skojarzenia z nazistowską przeszłością. Kraje Europy Południowej, takie jak Włochy i Hiszpania, mają zróżnicowany krajobraz społeczno-polityczny, a nastroje wobec patriotyzmu mocno różnią się w zależności od regionu.

Niski patriotyzm

Niektóre kraje Europy Północnej, takie jak Szwecja, Dania i Norwegia, często charakteryzują się bardziej powściągliwą postawą wobec jawnych przejawów patriotyzmu. Większy nacisk kładą na spójność społeczną i odpowiedzialność obywatelską.

Skąd w Polsce silne postawy patriotyczne

Myślenie patriotyczne jest w Polsce mocno zakorzenione, co można wiązać ze złożonym kontekstem historyczno-społecznym kraju. Na silne poczucie patriotyzmu składa się kilka kluczowych czynników

Historia walki i niepodległości

Polska ma długą historię walki o niepodległość i suwerenność. Kraj stanął w obliczu licznych najazdów, rozbiorów i okupacji, zwłaszcza w XVIII i XIX wieku. Pomimo tych wyzwań, Polacy zachowali silne poczucie tożsamości narodowej i opór wobec obcej dominacji.

Tożsamość kulturowa i religijna

Kościół katolicki odegrał znaczącą rolę w kształtowaniu polskiej tożsamości. Silny związek kultury polskiej z katolicyzmem przyczynił się do poczucia jedności i wspólnych wartości wśród ludności.

Opór i duma narodowa

Polacy są dumni ze swojej historii oporu i zdolności do zachowania swojej tożsamości kulturowej i narodowej nawet w okresach obcych rządów. Duch oporu, którego przykładem są wydarzenia takie jak Powstanie Warszawskie podczas II wojny światowej, sprzyja zbiorowemu poczuciu dumy.

Solidarność

Ruch Solidarności w latach 80. był przełomowym momentem w historii Polski. Był to związek zawodowy i ruch społeczny, który odegrał kluczową rolę w rzucaniu wyzwania reżimowi komunistycznemu. Ruch kładł nacisk na takie wartości, jak wolność, demokracja i duma narodowa.

Tradycje kulturowe i symbole

Polska posiada bogate dziedzictwo kulturowe z tradycjami, folklorem i symbolami narodowymi, które są głęboko zakorzenione w świadomości zbiorowej. Te elementy kulturowe przyczyniają się do silnego poczucia tożsamości i dumy.

Transformacja ustrojowa

Przejście od komunizmu do demokracji pod koniec XX wieku wzmocniło znaczenie tożsamości narodowej i patriotyzmu. Walka o wolność i demokrację stała się głównym tematem kształtowania postkomunistycznej tożsamości polskiej.

System edukacji

System edukacji w Polsce często kładzie nacisk na historię kraju, budując od najmłodszych lat poczucie dumy i związku z dziedzictwem narodowym.

Zagrożenia zewnętrzne i pozycja geopolityczna

Położenie geopolityczne Polski i historyczne doświadczenia bycia uwięzionym pomiędzy głównymi mocarstwami doprowadziły do wzrostu świadomości znaczenia bezpieczeństwa narodowego i suwerenności.

Ogólnie rzecz biorąc, połączenie zmagań historycznych, tożsamości kulturowej i religijnej, momentów zbiorowego oporu i silnego poczucia dumy narodowej przyczyniło się do głęboko zakorzenionego myślenia patriotycznego w Polsce. Jest to zjawisko wieloaspektowe, które ewoluowało na przestrzeni wieków i nadal kształtuje krajobraz społeczny i polityczny kraju.