Uważamy, że inflacja będzie nadal rosła, ale według ustaleń psychologów mamy skłonność do jej przeszacowania

– Inflacja w Polsce jest najwyższa od 25 lat. W czerwcu tego roku w porównaniu z analogicznym miesiącem roku ubiegłego ceny towarów i usług konsumpcyjnych wzrosły o 15,5%. Ogromna większość dorosłych Polaków uważa, że inflacja będzie nadal rosła (85%), a relatywnie niewielu sądzi, że osiągnęła już maksymalny poziom (8%), bądź też nie ma zdania na ten temat (7%) – mówią przedstawiciele CBOS.

–  Respondenci zapytani, jaki najwyższy poziom, ich zdaniem, osiągnie inflacja, najczęściej podawali wartość 20%. Wskazał ją blisko co trzeci prognozujący dalszy wzrost inflacji. Niemała część ankietowanych, blisko co czwarty, formułowała bardziej optymistyczne przewidywania, twierdząc, że inflacja nie osiągnie jednak 20%. Pozostali byli jednak większymi pesymistami, co piąty prognozował, że przebije ona granicę 20%, w tym co dziesiąty, że wzrost cen w skali roku wyniesie co najmniej 30% – dodają badacze.

Według CBOS opinie na temat apogeum inflacji są dosyć podzielone, niemniej jednak największa grupa respondentów uważa, że nastąpi ono na przełomie roku – zimą, pod koniec tego roku lub na początku następnego. Spora część badanych twierdzi, że szczyt inflacji będzie miał miejsce wcześniej – jesienią tego roku, co siódmy, że wiosną przyszłego roku lub jeszcze później, a niewielu, że latem tego roku.

Jak zdaniem psychologów postrzegamy inflację

Jedne z największych odkryć psychologii ostatnich dziesięcioleci dotyczą błędów poznawczych. Świat nie zawsze jest taki, jak nam się wydaje, to popularna mądrość ludowa, ale dzięki ustaleniom uczonych wiemy dokładnie, w których obszarach mamy szczególną skłonność do nieracjonalnego postrzegania rzeczywistości. Jedna z owych sfer dotyczy właśnie finansów, pieniędzy, gospodarowania. Dzięki badaniom psychologicznym wiemy, że  inflacja często wydaje się nam wyższa, niż jest w rzeczywistości.

Co wpływa na sposób postrzegania inflacji?

Prace naukowe wykazały istnienie następujących prawidłowości:

• Więcej uwagi zwracamy na wzrost cen niż na ich spadek lub brak zmian. Dłużej też pamiętamy o tym, że ceny wzrosły. A przecież przy obliczaniu średniej stopy inflacji uwzględnia się także ceny stabilne i malejące.
• Bardziej zauważamy zmiany cen produktów kupowanych często za gotówkę. W ostatnich latach ceny niektórych często nabywanych towarów i usług (w tym benzyny, pieczywa i biletów autobusowych) wykazały ponadprzeciętny wzrost. Myśląc o inflacji, często zbytnio koncentrujemy się na zmianach cen tych właśnie dóbr, przez co wydaje nam się, że stopa inflacji jest wyższa niż w rzeczywistości.
• Mniej zauważamy zmiany cen produktów kupowanych rzadko oraz pozycji pobieranych automatycznie z konta. Znaczną część budżetu domowego przeznaczamy na towary i usługi nabywane rzadziej, np. na samochody lub wyjazdy wypoczynkowe. Istnieją także dobra, za które opłata często jest pobierana automatycznie z konta (w formie polecenia zapłaty lub zlecenia stałego), takie jak czynsze i rachunki telefoniczne. Myśląc o inflacji, zwykle nie uwzględniamy tego rodzaju towarów i usług oraz zmian ich cen.
• Inflację liczy się w skali jednego roku, ale pamięć ludzka sięga dalej. Wskaźnik HICP podaje się zazwyczaj jako roczną stopę wzrostu. Zatem porównuje się ogólny poziom cen w danym okresie, np. w styczniu 2021, z ogólnym poziomem cen w analogicznym okresie rok wcześniej, w tym przypadku – w styczniu 2020. Natomiast ludzie porównują aktualne ceny z tymi, które pamiętają sprzed kilku lat, a nawet przy niskiej inflacji rocznej wzrost w długim okresie jest zwykle znaczny. Na przykład przy rocznej stopie inflacji rzędu 2% wzrost ogólnego poziomu cen po 10 latach wyniesie ponad 20%.
• Zmiany cen zwykle uznajemy za skutek inflacji, chociaż czasem wraz z ceną zmienia się jakość produktu. Dlatego też obliczając HICP, odejmuje się zmiany cen wynikające ze zmian jakości. Przykład: Ceny samochodów są wyższe niż kiedyś, ale często standardowe wyposażenie nowych modeli zawiera elementy, które wcześniej oferowano jako dodatkowe, takie jak wbudowany system nawigacji, klimatyzacja czy poduszki powietrzne. W takich przypadkach wzrost ceny wynika częściowo z poprawy jakości, a nie tylko z inflacji.

Inflacja indywidualna

Zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych (HICP) oblicza się na podstawie przeciętnego koszyka towarów i usług, który jest wypadkową wydatków wszystkich gospodarstw domowych. Są jednak gospodarstwa, które z powodu swojej struktury wydatków doświadczają inflacji wyższej niż przeciętna, przez co silniej ją odczuwają.

Przykład: Przy stosunkowo dużym wzroście cen benzyny poziom inflacji indywidualnej w przypadku osób często jeżdżących samochodem może przewyższać HICP, ponieważ ich wydatki na paliwo są wyższe od przeciętnych. Natomiast dla osób rzadko używających lub w ogóle nieużywających samochodu inflacja indywidualna będzie niższa.

Zmiany cen a zmiany jakości

Zmiany cen zwykle uznajemy za skutek inflacji, chociaż czasem wraz z ceną zmienia się jakość produktu. Dlatego też obliczając HICP, odejmuje się zmiany cen wynikające ze zmian jakości.

Przykład: Ceny samochodów są wyższe niż kiedyś, ale często standardowe wyposażenie nowych modeli zawiera elementy, które wcześniej oferowano jako dodatkowe, takie jak wbudowany system nawigacji, klimatyzacja czy poduszki powietrzne. W takich przypadkach wzrost ceny wynika częściowo z poprawy jakości, a nie tylko z inflacji. Gdyby ceny samochodów wzrosły średnio o 5%, ale 1% wynikałby z wyższej jakości, to w odniesieniu do tego produktu we wskaźniku HICP uwzględniono by wzrost o 4%.

 

KAMIL BROSZKO

k.broszko@terazpolska.pl