Sztuczna inteligencja. Polska droga do przyszłości?

Zacznijmy jednak od początku. Historia sztucznej inteligencji nie zaczęła się w 2022 r., kiedy to OpenAI udostępniło szerszej publiczności ChatGPT, lecz znacznie wcześniej. Już w połowie XX w. naukowcy Alan Turing i John von Neumann rozpoczęli badania nad maszynami zdolnymi do naśladowania ludzkiej inteligencji. Kluczowym momentem był rok 1958, gdy Frank Rosenblatt stworzył perceptron – model matematyczny działania neuronu biologicznego. Tempo rozwoju technologii nabrało prędkości, zaś historyczny moment nastąpił, kiedy superkomputer IBM Deep Blue pokonał mistrza świata w szachach Garriego Kasparowa (1997 r.). W ostatnich dekadach AI stała się nieodłącznym elementem oprogramowania gigantów technologicznych, takich jak Google czy Meta, a także urządzeń codziennego użytku, w tym smartfonów i robotów sprzątających. Jednak dopiero dzisiaj jest na tyle zdemokratyzowana i zaawansowana, by móc stanowić o przewadze konkurencyjnej i innowacyjności, zarówno pojedynczych biznesów, jak i całych gospodarek.

Sztuczna inteligencja zaczyna odgrywać kluczową rolę w globalnej gospodarce, przekształcając sposób, w jaki firmy i całe branże działają i konkurują. Automatyzacja procesów za pomocą AI znacznie zwiększa efektywność operacyjną i obniża koszty, co jest widoczne w wielu sektorach gospodarki. Analiza ogromnych zbiorów danych umożliwia lepsze decyzje biznesowe, prognozowanie trendów i personalizację ofert. Sztuczna inteligencja napędza również rozwój nowych produktów i usług, oferując innowacje w takich dziedzinach, jak opieka zdrowotna czy finanse. Dzięki szybkiej adaptacji do zmieniających się warunków rynkowych firmy wykorzystujące AI uzyskują przewagę konkurencyjną, a elastyczność w kreowaniu nowych modeli biznesowych otwiera przed nimi nowe możliwości rynkowe. Sztuczna inteligencja będzie wpływała również na polską innowacyjność i konkurencyjność. Czy będziemy umieli to wykorzystać? Czy te nowe możliwości dla rozwoju polskich firm i instytucji sprawią, że Polska zacznie być postrzegana jako hub innowacyjnych technologii?

Nie ma się co oszukiwać, Polska dopiero buduje swoją pozycję na mapie światowego ekosystemu technologicznego. Ten progres w obszarze nowych technologii jest rezultatem szeregu czynników, które razem tworzą fundament dla innowacji i przedsiębiorczości. Jednym z kluczowych atutów Polski jest jej silne zaplecze edukacyjne, szczególnie w dziedzinach technicznych i informatycznych. W 2022 r. liczba absolwentów kierunków związanych z IT, inżynierią i technologią przekroczyła 127 tys., co jest imponującym wynikiem na europejskim tle. Ta duża grupa utalentowanych młodych ludzi stanowi solidną bazę dla rozwijającego się sektora IT oraz innowacyjnych start-upów. Polski sektor IT w 2022 r. osiągnął wartość 72 mld złotych, co oznacza wzrost o 10 proc. w stosunku do roku poprzedniego. Taki dynamiczny rozwój świadczy o rosnącym znaczeniu naszego kraju jako centrum technologicznego, nie tylko w Europie. Polska jest domem dla wielu innowacyjnych firm, które odgrywają kluczową rolę w globalnych łańcuchach wartości w dziedzinie IT. Nasz ekosystem start-upów kwitnie dzięki wsparciu inkubatorów, akceleratorów oraz funduszy venture capital. W 2022 r. krajowe start-upy pozyskały 3,4 mld złotych dofinansowania, co świadczy o rosnącym zaufaniu inwestorów do polskiej innowacyjności i przedsiębiorczości. Obecność globalnych graczy technologicznych, takich jak Google, Microsoft czy Amazon, sprzyja wymianie doświadczeń i tworzeniu synergii między polskimi a międzynarodowymi firmami. Nasz kraj również nieustannie inwestuje w rozwój infrastruktury cyfrowej, co jest kluczowe dla dalszego postępu technologicznego. Dostęp do szybkiego Internetu oraz realizacja programów wspierających technologie to tylko niektóre z działań, które mają na celu przyspieszenie rozwoju kraju w obszarze IT. Mimo wielu sukcesów Polska stoi również przed wyzwaniami, takimi jak niedobór talentów w tym sektorze, ograniczony dostęp do kapitału oraz bariery biurokratyczne. Szacuje się, że w 2022 r. brakowało około 150 tys. wykwalifikowanych pracowników IT, co może hamować dalszy rozwój sektora. Ponadto Polska zajmuje dopiero 35. miejsce w Global Innovation Index, co wskazuje na dalszą potrzebę działania na rzecz podnoszenia innowacyjności kraju.

Na przestrzeni lat Polska wykształciła wielu utalentowanych naukowców i inżynierów, którzy przyczyniali się do postępu i kształtowania innowacji. Co więcej, byli wśród nich zarówno pionierzy, jak i współcześni badacze, pełniący znaczącą rolę w rozwoju AI. Warto wspomnieć chociażby o Janie Łukasiewiczu, matematyku i filozofie, uważanym za jednego z prekursorów logiki matematycznej. Jego badania nad rachunkiem zdań zrewolucjonizowały sposób myślenia o logice, stając się fundamentem dla wczesnych badań nad AI. Z kolei Marian Rejewski, jako matematyk i kryptograf, odegrał kluczową rolę w złamaniu szyfru Enigmy. Jego praca nie tylko miała ogromne znaczenie dla losów II wojny światowej, ale również pośrednio wpłynęła na rozwój technologii kryptograficznych i bezpieczeństwa informacji, które są istotne w kontekście AI. Współcześni badacze zjawiska to na przykład Krzysztof Ciesielski z Uniwersytetu Warszawskiego, specjalizujący się w uczeniu maszynowym i rozpoznawaniu wzorców. Jego praca nad technologiami autonomicznej jazdy przyczynia się do rozwoju inteligentnych systemów transportowych. Prof. Wojciech Samek z Google AI, specjalista w dziedzinie uczenia głębokiego, miał znaczący wpływ na takie projekty, jak Google Translate i Google Photos. Michał Kosiński, który jest naukowcem i przedsiębiorcą, przyczynił się do rozwoju systemów wykorzystujących AI do analizy danych, co miało wpływ na przykład na prognozy polityczne. Jego prace pokazują wpływ sztucznej inteligencji na społeczeństwo. Jednak chyba najbardziej znanym Polakiem w dziedzinie AI jest Wojciech Zaremba. To uznawany naukowiec i jeden z kluczowych współzałożycieli OpenAI, obok takich postaci jak Elon Musk czy Reid Hoffman. Celem tej powołanej w 2015 r. inicjatywy było przyspieszenie badań i rozwoju w dziedzinie sztucznej inteligencji. Zaremba był intensywnie zaangażowany w różnorodne projekty OpenAI, począwszy od badań nad robotyką aż po kierowanie pracami nad projektem Codex. Jego wkład w rozwój technologii AI jest nieoceniony, współtworzył między innymi ChatGPT, jedno z najbardziej przełomowych narzędzi w dziedzinie sztucznej inteligencji, zdolne do prowadzenia zaawansowanych, kontekstowych dialogów.

Poza naukowcami i badaczami możemy się również pochwalić całkiem sporą liczbą przedsiębiorstw i start-upów, które aktywnie wykorzystują AI. Sztandarowym przykładem jest wrocławska firma Infermedica, specjalizująca się w rozwoju narzędzi opartych na sztucznej inteligencji dla sektora medycznego, wspierających personel w diagnozowaniu i opiece nad pacjentami. Dzięki swoim rozwiązaniom, obecnie dostępnym w 30 krajach i 19 językach, firma umożliwia m.in. efektywną analizę objawów pacjentów przez aplikację Symptomate, która sugeruje najbardziej prawdopodobne przyczyny dolegliwości oraz rekomenduje odpowiednie dalsze kroki. Infermedica rozwija także platformę mającą na celu optymalizację procesu wizyt lekarskich na różnych etapach – od ułatwienia komunikacji między lekarzami a pacjentami po automatyzację tworzenia dokumentacji medycznej. Dodatkowo, we współpracy z polskim startupem Talkie.ai, firma zaimplementowała funkcję przeprowadzania wstępnego wywiadu medycznego za pomocą rozmowy głosowej z botem. Wykorzystując technologię Talkie.ai do interpretacji wypowiedzi pacjenta oraz silnik diagnostyczny Infermedica do rejestrowania i analizowania symptomów, ten zintegrowany system umożliwia formułowanie przez bota trafnych pytań w czasie rzeczywistym, co przyczynia się do szybszego skierowania pacjenta do odpowiedniego specjalisty lub zalecenia innych niezbędnych działań. Takie zastosowanie sztucznej inteligencji w sektorze opieki zdrowotnej otwiera nowe możliwości dla usprawnienia procesów diagnostycznych i terapeutycznych, podnosząc jednocześnie standardy opieki nad pacjentami.

Kolejnym przykładem może być znana i lubiana przez uczniów platforma edukacyjna Brainly, która zaczęła pioniersko wykorzystywać sztuczną inteligencję do oferowania spersonalizowanych doświadczeń edukacyjnych. Dzięki zastosowaniu zaawansowanych technologii AI Brainly umożliwia dostosowanie materiałów i metodyk nauki do indywidualnych potrzeb ucznia, znacznie podnosząc efektywność procesu edukacyjnego. Dla przykładu, sztuczna inteligencja analizuje zadania domowe i pytania zgłaszane przez uczniów, by precyzyjnie określić ich poziom wiedzy oraz specyficzne potrzeby edukacyjne. Na tej podstawie algorytmy AI dobierają odpowiednie treści, w tym arkusze ćwiczeń, filmy edukacyjne oraz szczegółowe odpowiedzi, zapewniając uczniom materiały, które najlepiej wspierają ich rozwój. Zastosowanie AI pozwala również na automatyczne weryfikowanie poprawności odpowiedzi uczniów, co umożliwia im błyskawiczne sprawdzenie postępów oraz zidentyfikowanie obszarów wymagających dodatkowej pracy. Sztuczna inteligencja w Brainly wykorzystywana jest również do wykrywania i eliminowania spamu, moderowania treści, tłumaczenia materiałów, a także ochrony danych osobowych. To sprawia, że Brainly jest nie tylko spersonalizowaną, ale również bezpieczną i efektywną platformą, która odpowiada na współczesne wyzwania w dziedzinie edukacji.

ElevenLabs, założone przez Mateusza Staniszewskiego i Piotra Dąbkowskiego, to start-up wykorzystujący AI do zrewolucjonizowania sposobu, w jaki korzystamy z treści audio. Specjalizuje się w badaniach i rozwoju zaawansowanych technologii AI do syntezy głosu, tworząc rozwiązania, które naśladują ludzki głos z niespotykaną dotąd realnością i kontekstową świadomością. Dzięki wykorzystaniu innowacyjnych algorytmów firma jest w stanie oferować obsługę setek głosów w 29 różnych językach, co jest znaczącym osiągnięciem w branży. Poparcie ze strony renomowanych funduszy i inwestorów świadczy o potencjale technologii ElevenLabs oraz zaufaniu, jakim cieszy się firma w środowisku biznesowym i technologicznym. Jednym z flagowych produktów ElevenLabs jest narzędzie do dubbingu AI, które ma zrewolucjonizować branżę multimediów i lokalizacji treści. Dzięki temu narzędziu możliwe jest automatyczne przekładanie materiałów audio i wideo na różne języki przy zachowaniu oryginalnego głosu mówcy. To otwiera drzwi do tworzenia bardziej angażujących i dostępnych treści multimedialnych na skalę globalną, eliminując bariery językowe i kulturowe. Innowacje wprowadzane przez ElevenLabs mają potencjał nie tylko do zmiany sposobu, w jaki konsumujemy treści multimedialne, ale także do ułatwienia dostępu do wiedzy i kultury na całym świecie.

Sztuczna inteligencja najpewniej zrewolucjonizuje polską gospodarkę, wpłynie na rozwój kluczowych sektorów. Od przemysłu po edukację AI ma potencjał, by znacząco zwiększyć efektywność, obniżyć koszty operacyjne oraz wprowadzić nowe poziomy innowacyjności do działań biznesowych. Zastosowanie AI w przemyśle do automatyzacji procesów produkcyjnych, optymalizacji łańcuchów dostaw i przewidywania awarii maszyn może znacząco przyspieszyć produkcję przy jednoczesnym obniżeniu kosztów. Sztuczna inteligencja w rolnictwie przyczyni się do bardziej efektywnego zarządzania zasobami, minimalizując jednocześnie wpływ na środowisko. Sektor usług finansowych również zyska na wykorzystaniu AI, zwłaszcza w obszarach automatyzacji, wykrywania oszustw i personalizacji oferty dla klientów. Sektor ochrony zdrowia może spodziewać się korzyści w postaci ulepszonych metod diagnozowania i leczenia, monitorowania stanu zdrowia pacjentów oraz tworzenia spersonalizowanych planów terapeutycznych, a to z kolei może poprawić jakość opieki medycznej i wyniki leczenia. W edukacji AI może zautomatyzować zadania administracyjne nauczycieli, oferować spersonalizowane materiały edukacyjne i ocenić postępy uczniów, co umożliwi bardziej indywidualne podejście do procesu nauczania.

Jednakże pomimo ogromnego potencjału wykorzystanie sztucznej inteligencji wiąże się również z wyzwaniami, w tym z ryzykiem utraty miejsc pracy, potencjalną dyskryminacją i zagrożeniami dla prywatności. Dlatego kluczowe jest, aby instytucje centralne tworzyły kompleksowe regulacje i strategie rozwoju AI, które zrównoważą korzyści płynące z tej technologii z niezbędnymi środkami ochronnymi. Pierwszy krok w kierunku regulacji AI został już wykonany na poziomie Unii Europejskiej. 13 marca 2024 r. Parlament Europejski przyjął przełomowe przepisy dotyczące sztucznej inteligencji (Artificial Intelligence Act, tzw. AI Act), które są pierwszą na świecie kompleksową regulacją w zakresie AI. Mają zapewnić równowagę między rozwojem sztucznej inteligencji a ochroną praw człowieka i minimalizować dyskryminację. Nowe regulacje obejmują zakaz niektórych praktyk, na przykład oceny obywatelskiej (ang. social scoring) i dyskryminacji określonych grup.

Polska już pod koniec 2022 r. przyjęła swoją „Politykę rozwoju sztucznej inteligencji”, mającą na celu wykorzystanie szans oferowanych przez AI. Dokument będący efektem wielomiesięcznych prac określa działania i cele dla Polski w perspektywie krótkoterminowej (do 2023 r.), średnioterminowej (do 2027 r.) i długoterminowej (po 2027 r.) w sześciu obszarach: społeczeństwo, innowacyjne firmy, nauka, edukacja, współpraca międzynarodowa i sektor publiczny. Obecne władze wydają się kontynuować aktywne zainteresowanie wspieraniem rozwoju AI. Z inicjatywy Ministerstwa Cyfryzacji powołany został zespół doradczy „PL/AI Sztuczna inteligencja dla Polski”, złożony z ekspertów w dziedzinie sztucznej inteligencji. Jego celem jest zidentyfikowanie szans i zagrożeń w pięciu kluczowych dziedzinach: bezpieczeństwa, zdrowia, skutecznego państwa, edukacji i rozwoju. Jak podkreślają na stronie internetowej twórcy inicjatywy: „Rozwój sztucznej inteligencji to proces, który wymaga ogromnej odpowiedzialności etycznej. Tworzone rozwiązania muszą być bezpieczne, bezstronne, zgodne z wartościami społecznymi i w pełni transparentne”.

Inicjatywy innych europejskich państw idą jeszcze dalej. AI Sweden prowadzi projekt budowy narodowego modelu językowego LLM, akcentując potrzebę posiadania narodowych zasobów AI, które są dostosowane do specyficznych potrzeb i języka danego kraju. Działania te mają na celu zapewnienie większej suwerenności cyfrowej, lepszego dostosowania technologii AI do lokalnych warunków i potrzeb społecznych, a także promowanie odpowiedzialnego i etycznego rozwoju sztucznej inteligencji. Projekt podkreśla znaczenie współpracy między sektorem publicznym a prywatnym w rozwijaniu i implementowaniu technologii AI. Magnus Sahlgren z AI Sweden podkreśla, że odpowiedzialne państwa powinny rozwijać własne narodowe modele sztucznej inteligencji, aby zachować suwerenność językową i kulturową. Uważa, że modele językowe mogą stać się narzędziem dominacji i kontroli, a otwarte modele AI mogą wspierać demokratyzację technologii.

W obliczu nadchodzących zmian sztuczna inteligencja daje Polsce unikatową szansę na umocnienie pozycji na globalnym rynku technologicznym, a tworzenie własnych modeli językowych wydaje się kluczowym elementem tej przyszłości. Biorąc pod uwagę, jak dynamicznie rozwija się sektor IT i innowacyjne start-upy w Polsce, mamy potencjał stać się jednym z liderów w rozwoju AI, szczególnie w dziedzinie technologii językowych. Posiadając solidne zaplecze edukacyjne i coraz większe grono utalentowanych specjalistów, nasz kraj ma wszystkie niezbędne atuty, aby rozwijać autorskie projekty w dziedzinie sztucznej inteligencji. Żeby w pełni wykorzystać ten potencjał, konieczne jest jednak nie tylko zaangażowanie sektora prywatnego i akademickiego, ale również aktywne wsparcie ze strony rządu, które poprzez tworzenie odpowiednich ram prawnych i inwestycje w badania naukowe mogłoby znacząco przyspieszyć rozwój lokalnych inicjatyw w dziedzinie AI. W kontekście globalnej konkurencji Polska stoi przed historyczną szansą na wykorzystanie AI jako narzędzia do transformacji swojej gospodarki, podkreśla przy tym znaczenie kultury i języka w technologiach przyszłości. Podsumowując, sztuczna inteligencja to dla naszego kraju nie tylko wyzwanie, ale przede wszystkim ogromna szansa. Kraj, który zdecyduje się aktywnie uczestniczyć w kształtowaniu przyszłości AI, nie tylko zyska nowe możliwości rozwoju ekonomicznego, ale również wzmocni swoją pozycję na arenie międzynarodowej jako hub innowacyjnych technologii. To czas na odważne decyzje i strategiczne działania, które pozwolą Polsce wykorzystać potencjał sztucznej inteligencji i przekształcić go w realne korzyści dla całego społeczeństwa.

Adam Mikołajczyk