Rafał Baniak: Politycy i urzędnicy nie posiadają monopolu ani na wiedzę, ani na rację

Kamil Broszko: Niedawno stanął pan na czele Pracodawców RP. Czy organizację czekają zmiany?

Rafał Baniak: Na pewno stoimy w obliczu nowych wyzwań. Pierwszym, najistotniejszym i najświeższym jest wojna, spowodowana agresją Rosji na Ukrainę. Nasza organizacja zainicjowała szeroko zakrojoną akcję pomocową, wspólnie z Corporate Connections i BNI, przy udziale Lewiatana, BCC, Polskiej Rady Biznesu i portalu Siepomaga.pl. Uruchomiliśmy środki finansowe oraz realną pomoc o charakterze zakupowym i logistycznym. Obecnie wartość tej pomocy sięga 250 mln zł, w tym zbiórka pieniężna to blisko 50 mln zł, a pomoc rzeczowa – ponad 200 mln zł. Firmy przekazywały swoje produkty i usługi – od ubranek dziecięcych po leki czy usługi transportowe, ale też przygotowały i wyposażyły ośrodki pomocowe dla obywateli Ukrainy. Nie sposób wymienić wszystkie działania. To ważne, że możemy skutecznie pomagać. Nasza aktywność jest ciekawa, bo udało się wyzwolić energię właścicieli firm, którzy osobiście zaangażowali się w niesienie wsparcia. Mówię m.in. o Rafale Soniku, Andrzeju Wasilewskim, Tomku Misiaku, Rafale Brzosce, Michale Sołowowie.

Oczywiście to, co dzieje się w Ukrainie, ma niezwykły wpływ na sytuację gospodarczą. Jesteśmy po okresie pandemii, a w wyniku lockdownów wiele branż zwyczajnie stanęło. Pozrywały się łańcuchy dostaw. Na to nałożono Polski Ład, który ja nazywam potężnym partactwem legislacyjnym. Dodatkowo już obserwujemy pierwsze gospodarcze efekty wojny w Ukrainie, czyli odpływ pracowników z placów budów, zakładów produkcyjnych. Pamiętajmy, że ci, którzy uciekają, to są kobiety z dziećmi, więc nie możemy mówić o łatwej zastępowalności. Oczywiście zwróciliśmy się do członków naszej organizacji, aby wskazali wolne miejsca pracy. Szacujemy, że na naszym rynku jest ich około pół miliona do zagospodarowania. Zaś według wyliczeń Unii Europejskiej na rynku pracy brakuje 5–7 mln pracowników. W kooperacji z naszymi partnerami z Unii Europejskiej prowadzimy szeroką kampanię informacyjną i ułatwiamy wzajemne kontakty. Wiadomo, że Polska, która jest dzisiaj najbliżej wojny – co również dotyczy przedsiębiorców – nie jest w stanie sobie sama z tym poradzić.

W związku z powyższym zwróciliśmy się z apelem do premiera o przygotowanie ustawy o solidarności i pakiecie działań antykryzysowych. Mamy przecież do czynienia z sytuacją niezwykle trudną. Nie znamy finalnych skutków tego kryzysu. W tym apelu poprosiliśmy premiera o komponent solidarnościowy, czyli dach nad głową dla uchodźców z kraju, w którym toczy się wojna. Ale z drugiej strony apelujemy też o wsparcie dla przedsiębiorców. Mówimy między innymi o ułatwieniu dostępu do rynku pracy dla osób z Ukrainy. Czyli to jest to, o co prosiliśmy w ramach ustawy o uchodźcach, która została przyjęta przez parlament i podpisana przez prezydenta. Jednak nie wszystkie postulaty Pracodawców RP zostały wzięte pod uwagę. Pamiętajmy, że firmy w wyniku tych zjawisk, o których wspomniałem wcześniej, borykają się z innymi kłopotami, między innymi problemem płynnościowym. W tym przypadku wskazywałem na rozwiązania obejmujące chociażby pakiet gwarancji, które Skarb Państwa mógłby zapewnić, nie angażując się finansowo. Wiemy, że budżet nie jest z gumy, że aktywność NBP w tym obszarze może być ograniczona, więc mówimy o systemie gwarancji. Postulujemy także, aby zdjąć z przedsiębiorców wszystkie niekrytyczne obowiązki informacyjne, typowo biurokratyczne. Wszystko po to, aby mogli się skupić na utrzymaniu i rozwijaniu miejsc pracy. Jest ogromnie ważne – i o to apelujemy do rządu – by odblokowany został Krajowy Plan Odbudowy. Przypomnę, że Polska jako jeden z nielicznych krajów członkowskich UE nie otrzymała pierwszej transzy środków finansowych, co stawia nas w niekorzystnej sytuacji, tym bardziej w warunkach niepewności w związku z epidemią, rosnącą inflacją i sytuacją w Ukrainie. W naszej opinii to jest niezwykle istotne. W naszym wystąpieniu do premiera oraz ministra rozwoju i technologii rekomendujemy przyjęcie rozwiązań wspierających przenoszenie do Polski aktywności firm ukraińskich, które dzisiaj nie mogą kontynuować działalności w swoim kraju. Chodzi nam o umożliwienie operacji czasowego przeniesienia firmy do Polski od strony prawnej, formalnej i legislacyjnej, aby mogła się ona odbyć na szeroką skalę, w możliwie krótkim czasie i bez narażania ciągłości biznesu.

Bardzo mocno w działalności organizacji chcę postawić na poprawę naszej ekspertyzy. Dołączają do nas kolejni eksperci. Powołałem do życia Radę Doradczą pod kierunkiem prof. Jerzego Hausnera, w skład której weszli specjaliści reprezentujący wiele dziedzin, od energetyki po prawo gospodarcze, ekonomię, stosunki pracy, rynek pracy, prawo pracy, medycynę. Nie ukrywam, że chcę w swojej pracy posiłkować się ich wskazaniami, głosami. Nasza organizacja nie ma być sama dla siebie, lecz ma świadczyć usługi na rzecz szeroko pojętego interesu gospodarczego, ale też na rzecz członków, firm, które są jej właścicielami. Chcę ją ustawić w roli usługowej. Przedstawiłem projekt działań na najbliższy czas i w tym planie skupiam się na takich kierunkach, jak neutralność klimatyczna i transformacja energetyczna (również w kontekście ukraińskim). Chcę postawić – co jest pewnym novum – na gospodarkę komunalną, czyli spółki samorządowe, bo są ważną częścią całej tkanki gospodarczej. Planujemy również skupić się na nowej gospodarce, na innowacjach, ale takich, które potrafią budować odporność i przewagi naszych firm. Udało się też zainicjować kontakty z rządem w sprawie Polskiego Ładu, aby korygować ustawę, która została wprowadzona w wersji zupełnie nieprzygotowanej. Mamy do czynienia z potężną niewiedzą, zarówno po stronie biznesu, jak i urzędników, którzy zupełnie nie orientują się, jak stosować nowe przepisy.

KB: Pan, nowy szef Pracodawców RP, działa charytatywnie, a z kolei prof. Hausner zajmuje się naukowo ekonomią wartości. Zważywszy na to, co pan powiedział wcześniej, widzę nieprzypadkowe komponenty mogące mieć wpływ na przyszły charakter organizacji.

RB: Wiadomo, że każda firma powstaje po to, żeby osiągać zysk. Natomiast rzeczywiście bardzo chcemy stawiać na szeroko pojętą ekonomię wartości – osiągamy zysk, ale patrzymy na wartości, jakie działalność może generować i jakimi powinna się kierować. Kluczowa jest tu rola człowieka. On nie jest maszyną i należy widzieć jego potrzeby i szerszy kontekst działania. Działalność gospodarcza to nie filantropia, ale w wycenie produktu i usługi wartość związana ze społeczną odpowiedzialnością powinna być uwzględniona.

Rzeczywiście udało mi się stworzyć organizację charytatywną, której społecznie przewodniczę. Zajmujemy się pomocą osobom potrzebującym w Małopolsce. Oczywiście dzisiaj działalność organizacji ukierunkowana jest na wsparcie uchodźców z Ukrainy.

KB: Jak pan ocenia dialog Pracodawców RP z rządem?

RB: Moja ocena jest krytyczna. Prowadzimy regularny monitoring procesu legislacji, definiujemy błędy. Uważam, że w wielu sytuacjach dialogu po prostu brakuje. Jeszcze w ubiegłym roku generalnie można było odnieść wrażenie, że strona rządowa coraz mniej chętnie nie tylko słucha opinii partnerów społecznych, lecz nawet dzieli się z nimi swoimi planami oraz przygotowywanymi projektami. Konsultacje podatkowej rewolucji wprowadzonej pod hasłem Polskiego Ładu to doskonały przykład braku rzetelnego dialogu, podobnie jak szybko zakończone negocjacje tzw. umowy społecznej. Innym przykładem jest Krajowy Plan Odbudowy. Nie wiemy, co leży w Brukseli na stole i o czym nasz rząd z Komisją Europejską rozmawia. Już nie chcę wchodzić w tym momencie w kwestie polityczne, związane z praworządnością, choć to jest fundamentalne, bo na praworządność składa się właściwa legislacja, a tego niestety u nas brakuje.

Obecnie wydaje mi się, że rząd jest bardziej skłonny do rozmów. Pewien wpływ na tę zmianę może mieć wojna w Ukrainie i konsekwencje z nią związane. Może wreszcie głos rozsądku podpowiedział kolegom ministrom, że nie jesteśmy wrogami, tylko partnerami, chcemy wspólnie wypracowywać rozwiązania, proponujemy je, a kilka z nich zostało już wdrożonych.

Boli nas marginalizowanie przez rząd roli Rady Dialogu Społecznego, Wojewódzkich Rad Dialogu Społecznego czy Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Efektem ograniczonego dialogu i braku konsultacji jest zmniejszony transfer wiedzy od pracowników oraz pracodawców do decydentów, głównie po stronie rządowej. Tymczasem politycy i urzędnicy nie posiadają monopolu ani na wiedzę, ani na rację. Przepisy w coraz większym stopniu są przez władzę narzucane, a także często zmieniane – niestabilność prawa dotyka co trzeciej ustawy mającej wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej.

Chcę wierzyć, że te pierwsze jaskółki zmiany w relacjach z władzą, które się obecnie pojawiają, przyniosą więcej dobrego w kwestii dialogu społecznego.

KB: Jak widzi pan przyszłość polskiej gospodarki w świetle aktualnej sytuacji?

RB: W kontekście Ukrainy rola Polski zależy od globalnego scenariusza polityczno-militarnego. Scenariusz optymistyczny to szybkie zakończenie wojny i wielkoskalowa odbudowa Ukrainy za zagraniczne środki z nowego planu Marshalla. W takim scenariuszu Polska ma szansę wykorzystać swoje dotychczasowe sukcesy na polu solidarnościowym jako koordynator pomocy międzynarodowej.

W scenariuszu pesymistycznym następuje trwała okupacja rosyjska Ukrainy. Tamtejsze przedsiębiorstwa stają przed wyborem: albo bankructwo, albo zmiana rezydencji. Wtedy Polska powinna być gotowa, z powodów solidarnościowych i ekonomicznych, zapewnić „dach nad głową” ukraińskim firmom w masowej skali. Jeśli te firmy przetrwają w Polsce, będą mogły być dźwigarem odbudowy Ukrainy po odzyskaniu niepodległości, a do tego czasu istotnym pracodawcą dla uchodźców i osób mieszkających w zrujnowanym kraju.
W scenariuszu status quo utrzymuje się długotrwały konflikt bez przełomu, ewentualne zawieszenia broni są nietrwałe i mają charakter lokalny. Wtedy następuje wzrost liczby i trwałe osiedlenie się uchodźców, dla których Polska stanie się nowym domem.

Wyzwaniem będzie zapewnienie im mieszkań, opieki zdrowotnej, edukacji, pracy. To będzie wymagało także dochodów budżetu związanych z aktywnością nowych mieszkańców Polski. Dobra koniunktura w przedsiębiorstwach, ich zdolność do adaptacji, swoboda prowadzenia biznesu, zamiast zmagania się z biurokracją i przepisami, będą warunkiem koniecznym, by miliony ludzi nie stały się ciężarem dla systemu opieki socjalnej i zdrowotnej. Ciężarem, który w związku ze wzrostem kosztów długu i zalewem nowych wydatków państwa mógłby się stać trudny do udźwignięcia.

Rafał Baniak – ekonomista, prezes zarządu Pracodawców Rzeczypospolitej Polskiej. Przewodniczący Rady Nadzorczej Telakces.com. W latach 2007–2011 podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki, a w latach 2011–2015 podsekretarz stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa. Po roku 2015 prezes zarządu w SWPS Innowacje i Strategic Workforce Institute. Członek rad nadzorczych, m.in. w Hucie Bankowej, Telakces.com, Personel Service SA. Współzałożyciel i prezes Fundacji MK 12.31. Członek Rady Programowej Open Eyes Economy Summit. Reprezentuje Pracodawców RP w Radzie Dialogu Społecznego.