Sztuczna inteligencja i przyszłość pracy w Polsce. Między szansą a ryzykiem
Kiedy myślimy o przyszłości pracy w Polsce, nieodłącznie nasuwają się pytania o rolę sztucznej inteligencji (AI). Z jednej strony obietnica zwiększonej produktywności i odciążenia pracowników z monotonnych zadań; z drugiej, obawy o rosnącą inwigilację, utratę miejsc pracy i pogłębianie nierówności. Niedawne badanie Eurobarometr, zrealizowane przez Komisję Europejską pod koniec 2024 roku rzuca nowe światło na te kwestie, dostarczając szczegółowego obrazu opinii i postaw Europejczyków w kontekście AI i digitalizacji miejsc pracy. Jakie wnioski możemy wyciągnąć z tych badań i jakie wątki mogą stać się punktem zapalnym w debacie publicznej? W artykuje analizujemy wyniki badań z punktu widzenia perspektyw dla Polski.
Kamil Broszko, "Magazyn Teraz Polska"
Polska na tle Europy: Kluczowe dane i obserwacje
Z raportu wynika, że Polacy są umiarkowanie optymistyczni wobec wpływu nowych technologii na rynek pracy. Większość badanych (około 62%) uważa, że AI i technologie cyfrowe mają pozytywny wpływ na gospodarkę, choć ten wskaźnik spadł o 20 punktów procentowych w porównaniu z 2017 rokiem. To jeden z największych spadków w Europie, wskazujący na rosnący sceptycyzm wobec cyfrowej transformacji. Dla porównania, w krajach takich jak Szwecja czy Dania odsetek ten pozostaje stabilnie wysoki i wynosi ponad 80%.
Jeszcze bardziej niepokojące są wyniki dotyczące postrzegania wpływu AI na zatrudnienie. Aż 66% Polaków uważa, że z powodu automatyzacji zniknie więcej miejsc pracy, niż zostanie stworzonych, co pokrywa się z średnią unijną. Jednak towarzyszy temu wyraźnie niższy poziom akceptacji dla wykorzystania AI w decyzjach rekrutacyjnych czy monitorowaniu wydajności pracowników.
Kwestie szczególne dla Polski
Niedobór kompetencji cyfrowych
Jednym z najbardziej palących problemów jest niski poziom kompetencji cyfrowych. Chociaż 70% Polaków deklaruje, że posiada wystarczające umiejętności, aby korzystać z technologii cyfrowych w życiu codziennym, to jedynie 61% czuje się odpowiednio przygotowanych do wykorzystania tych narzędzi w pracy zawodowej. Jest to jeden z najniższych wyników w Unii Europejskiej, podczas gdy w takich krajach jak Szwecja czy Dania odsetek ten wynosi ponad 90%. Problem ten szczególnie dotyka osoby starsze oraz te z niższym poziomem wykształcenia, co może prowadzić do ich wykluczenia z cyfrowego rynku pracy.
Inwigilacja i automatyczne decyzje
Badania wskazują na znaczące obawy Polaków wobec wykorzystania technologii do monitorowania pracowników. Ponad 78% respondentów z Polski sprzeciwia się automatycznym decyzjom o zwolnieniach, a 63% wyraża obawy dotyczące monitorowania aktywności pracowników za pomocą AI. Te wyniki są szczególnie istotne w kontekście planowanego wdrożenia dyrektywy unijnej dotyczącej platform pracy, która ma na celu zwiększenie przejrzystości algorytmicznych decyzji i ochronę praw pracowniczych.
Zaufanie do AI
Polacy wykazują niższy poziom zaufania do sztucznej inteligencji niż wiele innych krajów europejskich. Jedynie 53% respondentów zgadza się, że AI może podejmować trafne decyzje w miejscu pracy, co kontrastuje z wynikiem 73% w krajach takich jak Słowacja czy Litwa. Ten brak zaufania może wynikać z niedostatecznej wiedzy na temat działania tych systemów oraz obaw przed dyskryminacją i brakiem przejrzystości.
Co może wywołać największe kontrowersje?
Automatyzacja a utrata miejsc pracy
Dyskusja o automatyzacji miejsc pracy już teraz budzi duże emocje, a wyniki raportu mogą jedynie zaostrzyć debatę. Fakt, że większość Polaków uważa, że AI doprowadzi do likwidacji większej liczby stanowisk niż stworzy nowych, może wywołać presję na rząd i pracodawców w zakresie ochrony rynku pracy. Jednocześnie dane te mogą być używane jako argument przeciwko dalszej automatyzacji w pewnych sektorach, takich jak logistyka czy usługi.
Prywatność pracowników
W Polsce, gdzie ochrona danych osobowych jest postrzegana jako priorytet, wyniki wskazujące na wysoki poziom sprzeciwu wobec monitorowania i oceny pracowników przez AI mogą stać się iskrą do szerokiej debaty na temat granic inwigilacji w miejscu pracy. Problem ten nabiera szczególnego znaczenia w kontekście rosnącego wykorzystania narzędzi do zdalnej kontroli pracowników w czasach post-pandemicznych.
Nierówności społeczne
Rozwój technologii cyfrowych, w tym AI, może pogłębiać już istnieje nierówności, szczególnie w zakresie dostępu do edukacji i rynku pracy. W Polsce, gdzie brak równomiernego dostępu do nowoczesnej edukacji cyfrowej jest poważnym wyzwaniem, wyniki raportu mogą wywołać kontrowersje dotyczące ról rządu w zapewnieniu powszechnego dostępu do szkoleń i narzędzi technologicznych.
Podsumowanie: Szansa na zmiany?
Raport Eurobarometru wyraźnie pokazuje, że Polska stoi przed wieloma wyzwaniami związanymi z implementacją AI i technologii cyfrowych w miejscu pracy. Kluczowym pytaniem pozostaje, jak pogodzić potrzeby gospodarcze z ochroną praw pracowniczych i prywatności. Aby uniknąć pogłębienia społecznych podziałów, konieczne jest podjęcie szeroko zakrojonych działań edukacyjnych, inwestycji w rozwój kompetencji cyfrowych oraz stworzenie ram prawnych gwarantujących przejrzystość i sprawiedliwość w wykorzystaniu AI. Bez tego ryzykujemy, że przyszłość pracy w Polsce stanie się przedmiotem nieustannych sporów, zamiast szansą na zwiększenie dobrobytu i równości.
