Szczeliny istnienia. Rudowicz - Szapocznikow
Alina Szapocznikow w pracowni w Malakoff koło Paryż, 1971 fot.: Jacques Verroust © The Estate of Alina Szapocznikow / Galerie Loevenbruck, Paris
Do końca grudnia 2023 r. w Spectra Art. Space możemy oglądać niezwykłą wystawę prac dwóch wyjątkowych artystek – Teresy Rudowicz i Aliny Szapocznikow, kobiet jednego pokolenia, które zapewne nigdy nie spotkały się na swojej drodze twórczej, za to dziś ich prace prowadzą niezwykły dialog za sprawą kuratorki Anny Muszyńskiej. Wrażliwe oko i uważne odczuwanie pozwoli właściwie docenić kunszt formy przestrzennej, rysunku i kolażu eksponowanych dzieł.
W tym dialogu towarzyszy im Jolanta Barch - Czaina - filozofka, feministka, autorka kultowego zbioru esejów „Szczeliny istnienia” z 1992 roku, uważanych za jedne z najważniejszych tekstów filozoficznych XX wieku.
To, co niewidoczne, ukryte bywa w szparach, szczelinach, pęknięciach prowadzących w głąb, pod powierzchnię, na drugą stronę rzeczywistości. Tej samej jednak. - Jolanta Brach-Czaina z eseju „Wniknięcie”, z tomu „Szczeliny istnienia”, 1992
Autorka wytycza ścieżkę refleksji towarzyszącej wystawie. Jej rozważania prowadzą nas przez powszechne aktywności, takie jak codzienne „krzątactwo”. Zagląda w zakamarki i prześwietla szczeliny odsłaniając najgłębsze sensy istnienia. Nadrzędnym przekazem filozofki jest przekonanie, że bez względu na naszą świadomość, wartość życia ujawnia się w drobiazgach. Chwile, które wydają się być pozbawione głębszego znaczenia, okazują się nieodzowne dla budowania indywidualnej refleksji, dla stwarzania własnego „Ja”.
Teresa Rudowicz, z lewej - Kompozycja 1967, z prawej - Kompozycja z Polą Negri, 1971, Starak Collection
© Prawa autorskie do dzieł Teresy Rudowicz – dzięki uprzejmości spadkobiercy
Podobnie sztuka asamblażu Teresy Rudowicz, podnosi do rangi podmiotu drobiazgi codzienności, przedmioty, skrawki listów, precjoza, fragmenty dawnych pism, kostiumy, kobiecą bieliznę. Nadaje im wymiar egzystencjalny i metafizyczny. W swoich dziełach artystka łączyła elementy malarskie i kolaż, wykorzystując różnorodne faktury i nieoczywiste zestawienia. Jej prace emanują harmonią, tajemnicą i osobistą mitologią, która przekształca znaczenie użytych przedmiotów tworząc nowe sensy.
Teresa Rudowicz, z lewej - Kompozycja bez tytułu 1971, z prawej - Kompozycja bez tytułu, 1971, Starak Collection
© Prawa autorskie do dzieł Teresy Rudowicz – dzięki uprzejmości spadkobiercy
W pokrewny sposób Alina Szapocznikow eksperymentowała z nietypowymi materiałami, jak poliuretan czy poliester, zatapiając w nich na przykład fotografie czy bliskie przedmioty codziennego użytku. Stworzyła mocną, osobistą i odważną opowieść o kobiecym ciele. Zarówno tym w pełni dojrzałego piękna, jak i tym niszczonym nieuleczalną chorobą. Nigdy nie afirmując deklaratywnie feminizmu, tak silnie odczytywana w dziełach artystki perspektywa przyniosła jej międzynarodowe rozpoznanie. Jej prace znajdują się w najważniejszych kolekcjach sztuki współczesnej na świecie, między innymi w Paryżu, Londynie, Nowym Jorku, czy Los Angeles. Szczególną rolę odegrała tu wystawa „Sculpture Undone” w Museum of Modern Art w Nowym Jorku, na przełomie 2012/2013 roku. Co warte podkreślenia, Teresa Rudowicz debiutowała w nowojorskim muzeum znacznie wcześniej - podczas słynnej wystawy „Fifteen Polish Painters” w 1961 roku. W tym samym roku, także w MoMie, jej prace pokazano na znaczącej i definiującej nową formę artystyczną prezentacji „The Art of Assemblage”, zestawione z dziełami najważniejszych przedstawicieli i przedstawicielek tego nurtu.
Kuratorka wystawy Ania Muszyńska świadomie wybrała ikoniczną postać Aliny Szapocznikow jako punkt wyjścia, aby w sposób sugestywny przyciągnąć uwagę publiczności i skupić ją na dziełach Teresy Rudowicz. Jej twórczość, bogata w kontekst historyczny i intelektualny, stanowi integralny element dziedzictwa awangardowej sztuki polskiej i wymaga uważnej i współczesnej reinterpretacji.
Alina Szapocznikow, Głowa Meksykanki, Koński ogon, 1955-1956, Starak Collection © Prawa autorskie do dzieł Aliny Szapocznikow – The Estate of Alina Szapocznikow / Galerie Loevenbruck, Paris
Alina Szapocznikow, Zakonnica, 1967, Starak Collection © Prawa autorskie do dzieł Aliny Szapocznikow – The Estate of Alina Szapocznikow / Galerie Loevenbruck, Paris
Alina Szapocznikow, Tumeurs Accumules, 1969-1970, Muzeum Narodowe we Wrocławiu © Prawa autorskie do dzieł Aliny Szapocznikow – The Estate of Alina Szapocznikow / Galerie Loevenbruck, Paris
Alina Szapocznikow i Teresa Rudowicz były nie tylko wybitnymi artystkami swojej epoki, ale także odważnymi pionierkami. Ich twórczość stanowiła rewolucję w sposobie wyrażania doświadczeń kobiet poprzez sztukę - eksploracji cielesności i erotyki. W ten sposób stały się symbolami i ikonami swojego pokolenia i czasu gwałtownych przemian lat 60-tych i 70-tych XX wieku, które wyznaczyły feministyczną perspektywę, nie tylko w sztuce.
„Mój gest kieruje się w stronę ciała ludzkiego, tej «sfery całkowicie erogennej», w stronę najbardziej nieokreślonych i najulotniejszych jego odczuć. Sławić nietrwałość w zakamarkach naszego ciała, w śladach naszych kroków po tej ziemi. Przez odciski ciała ludzkiego usiłuję utrwalić w przezroczystym polistyrenie ulotne momenty życia, jego paradoksy i jego absurdalność. (…) Usiłuję zawrzeć w żywicy odciski naszego ciała: jestem przekonana, że wśród wszystkich przejawów nietrwałości, ciało ludzkie jest najwrażliwszym, jedynym źródłem wszelkiej radości, wszelkiego bólu i wszelkiej prawdy, a to z powodu swej ontologicznej nędzy tak samo nieuniknionej, jak – w płaszczyźnie świadomości – zupełnie nie do przyjęcia.” - Alina Szapocznikow, kwiecień 1972
Wystawa prezentuje dzieła z kolekcji Anny i Jerzego Staraków, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Zachęty - Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie oraz kolekcji prywatnych.
Wystawie towarzyszy film „Ślad” z 1976 roku, w reżyserii Heleny Włodarczyk, z Archiwum Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi.
Na wystawę Szczeliny istnienia. Rudowicz - Szapocznikow zapraszamy do Spectra Art Space Fundacji Rodziny Staraków w Warszawie przy ul. Bobrowieckiej 6, codziennie do 31 grudnia 2023 r. w godzinach 10:00 – 18:00. Wstęp wolny.
Alina Szapocznikow w pracowni w Malakoff koło Paryż, 1971, fot. Jacques Verroust © The Estate of Alina Szapocznikow / Galerie Loevenbruck, Paris
ALINA SZAPOCZNIKOW (1926-1973) była wybitną rzeźbiarką, znaną z innowacyjnego i głęboko osobistego podejścia do sztuki. Urodziła się w Kaliszu, podczas II wojny światowej przeżyła Holocaust, jako więźniarka gett w Pabianicach i Łodzi oraz obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau, Bergen Belsen i Theresienstadt. Po wojnie studiowała rzeźbę w Wyższej Szkole Artystyczno-Przemysłowej w Pradze oraz w École Nationale Supérieure des Beaux-Arts w Paryżu. Laureatka nagrody Fundacji Copleya (1965). Związana z ruchem Nouveau Réalisme (Arman, César, Niki de Saint-Phalle, Pierre Restany). Od 1963 roku mieszkała i tworzyła we Francji.
Rzeźby Aliny Szapocznikow często łączyły kobiecą sylwetkę z abstrakcyjnymi i organicznymi kształtami, tworząc charakterystyczny język wizualny, który zacierał granice między ludzkim ciałem a surrealistyczną formą. Eksperymentowała z nietypowymi materiałami, takimi jak żywica poliestrowa, czy poliuretan. Multiplikowała odciski własnego ciała, tworząc dzieła badające tematy pamięci, tożsamości i ulotności istnienia, jednocześnie dając odważny przykład artystycznego wyrażania feminizmu. Jej późniejsze prace, inspirowane walką z chorobą nowotworową, nabrały jeszcze bardziej introspektywnego i intymnego charakteru. Pomimo przedwczesnej śmierci w 1973 roku, dziedzictwo Aliny Szapocznikow przetrwało, a jej nowatorski wkład w rzeźbę nadal wywiera wpływ na współczesne artystki i artystów.
Prace artystki znajdują się w kolekcjach m.in.: Muzeów Narodowych w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Muzeum Sztuki w Łodzi, CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie, Zachęty - Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie, Centre Pompidou w Paryżu, Tate Modern w Londynie, Museum of Contemporary Art w Los Angeles, Museum of Modern Art w Nowym Jorku.
Teresa Rudowicz w pracowni na Basztowej w Krakowie, 1957 rok, fot.@ Wojciech Plewiński
TERESA RUDOWICZ (1928-1994) była wybitną postacią krakowskiego środowiska artystycznego. Urodziła się w Toruniu, studiowała na gdańskiej PWSSP (obecnie ASP) oraz w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie uzyskała dyplom w 1954 roku. Od 1957 roku mieszkała i tworzyła w Krakowie. Stypendystka Fundacji Kościuszkowskiej (1971/72). Od lat 50-tych utrzymywała kontakty z rzymskim środowiskiem artystycznym, gdzie wystawiała między innymi w Galerii l`Obelisco w 1960 roku. W 1961 roku jej prace były prezentowane na słynnej wystawie „Fifteen Polish Painters” w MoMA w Nowym Jorku. Od 1957 roku była współzałożycielką i członkinią II Grupy Krakowskiej, jednej z najważniejszych manifestacji powojennej sztuki awangardowej w Polsce, uczestnicząc w wystawach grupy, organizowanych między innymi w słynnej galerii Krzysztofory.
Początkowo inspirowała się surrealizmem, tworząc w latach 50-tych akwarele, fotokolaże i fotomontaże. Później skupiła się na malarstwie abstrakcyjnym, badając założenia taszyzmu oraz malarstwa materii. Jednak prawdziwym przełomem w jej twórczości okazały się kolaże, w których łączyła elementy malarskie z assamblażem. Wykorzystywała nie tylko skrawki gazet, listów, czy stare fotografie, ale także kostiumy, koronki, tkaniny, elementy metalowe, przedmioty codziennego użytku. Kompozycje wyróżniają się mistyczną wręcz harmonią, jaką osiąga się poprzez niezwykle świadome łączenie tak różnorodnych tekstur i detali. Przemiana wartości użytych przedmiotów i rzeczy zmienia ich wymiar, tworząc nowe sensy. Jej dzieła, pełne osobistej mitologii oraz inteligentnego eksperymentowania z kontekstem i znaczeniem pozostają ważnym wkładem w polską sztukę XX wieku.
Prace artystki znajdują się w kolekcjach m.in.: Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Sztuki Nowoczesnej we Wrocławiu, Muzeum Historycznym Miasta Krakowa, Galerii Nationale d’Arte Moderna w Rzymie, Museum Boymans van Beuvingen w Rotterdamie, Museum der Kunst XX Jahrhunderts w Wiedniu, Alcoa Collection of Contemporary Art w Pittsburgu.
Źródło Anna Muszyńska, materiały prasowe wystawy, oprac. Fundacja Rodziny Staraków
