Mikrokosmos Europy

Europejska Stolica Kultury (ESK) to najbardziej prestiżowa inicjatywa Unii Europejskiej w dziedzinie kultury. Ideą projektu jest wzajemne poznanie, zbliżenie i dialog międzykulturowy Europejczyków. Miasta będące ESK przez rok mają szansę skupić na sobie uwagę całej Europy. Tytuł jest nadawany każdego roku dwóm miastom –  z tzw. starej oraz nowej Unii. Decyzje podejmuje panel selekcyjny, złożony z ekspertów nominowanych przez instytucje UE, i rząd państwa, któremu w danym roku przypada tytuł. W Polsce do konkursu o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016 przystąpiło aż 11 miast, a w Hiszpanii – 14 (wygrało baskijskie miasto San Sebastian).

Wiele z ponad 50 dotychczasowych ESK dzięki projektowi zyskało wymierne korzyści o charakterze turystycznym, marketingowym czy ekonomicznym. Dla przykładu w wydarzeniach ESK w Marsylii (2013 r.) udział wzięło 11 mln osób, w tym 511 tys. w samej ceremonii otwarcia. W węgierskim Peczu (2010 r.) o 27 proc. wzrósł ruch turystyczny. Lille (2004 r.) chwaliło się 17 tys. wolontariuszy i ambasadorów projektu ESK, a Liverpool (2008 r.) – 130 mln funtów dodatkowego zysku, które uczestnicy (łącznie 9,7 mln wizyt) wygenerowali dla miasta dzięki ESK.

Zakres potencjalnych działań powiązanych z projektem ESK jest bardzo szeroki i w dużej mierze specyficzny dla każdego miasta. Na podstawie raportów unijnych i innych dokumentów analizujących funkcjonowanie projektu można jednak zauważyć kilka trendów i zaleceń ze strony Brukseli i ekspertów. Z pewnością Europejska Stolica Kultury nie powinna być jedynie całorocznym festiwalem teatralnym, muzealnym czy literackim, gdyż inicjatywa ta ma charakter inkluzywny, zaś zawarty w jej nazwie termin „kultura” znacznie wychodzi poza pojęcie kultury wysokiej. Obchodów ESK nie należy traktować jako jednoroczne wydarzenie turystyczne, lecz wieloletni proces wpływający na różne aspekty życia w mieście. To wszystko powinno dziać się przy aktywnym udziale zainteresowanych podmiotów – instytucji publicznych i prywatnych, ale przede wszystkim mieszkańców i organizacji pozarządowych, co ważne, nie tylko tych działających w samym mieście. W skali makro bowiem tytuł może być postrzegany znacznie szerzej niż kolejna okazja do promocji danego miasta.

Wielokrotnie państwa wykorzystują ESK jako wizytówkę kulturalną całego kraju i wspierają projekt nie tylko finansowo, ale i organizacyjnie czy merytorycznie. W przypadku Polski Europejska Stolica Kultury we Wrocławiu może być szansą na ponowne zainteresowanie krajem po okresie sprawowania prezydencji w UE w 2011 r. czy mistrzostwach UEFA Euro 2012. Polski rząd w 2015 r. zadeklarował wsparcie w wysokości 119 mln zł, co jest szacowane na ponad jedną trzecią całego budżetu projektu.

Wrocław w kontekście ESK stawia sobie dwa główne cele: podwojenie uczestnictwa mieszkańców w kulturze oraz podwojenie liczby turystów odwiedzających miasto. W ramach realizacji drugiego celu, począwszy od 2014 r., miasto zrealizowało działania służące zainteresowaniu publiczności międzynarodowej projektem ESK 2016. Wśród nich warto wymienić udział w targach turystycznych (np. ITB Berlin i strefa Culture Lounge), akcje promocyjne w czasie Expo 2015 w Mediolanie czy silną obecność kulturalną na targach książki w Paryżu (Salon du Livre) oraz na Biennale w Wenecji. Naturalnymi partnerami w działaniach dotyczących promocji zagranicznej są dla Wrocławia polskie placówki dyplomatyczne, w tym instytuty polskie, a także zagraniczne ośrodki Polskiej Organizacji Turystycznej. Ta ostatnia określiła ESK we Wrocławiu jako jedną z kotwic promocyjnych Polski w swojej strategii marketingowej na lata 2015–2016.

W kontekście lokalnego zwiększenia partycypacji w kulturze Wrocław realizuje działania, takie jak Szkoła w Mieście (uczniowie odbywają zajęcia m.in. w instytucjach kultury), Wrocław – Wejście od Podwórza (interwencje artystyczne w przestrzeni miejskiej) czy uczynienie wszystkich miejskich muzeów darmowymi (na zawsze, z wyjątkiem czasowych wystaw specjalnych).

To właśnie w dużej mierze dzięki społecznemu charakterowi projektu, przedstawionemu w 2011 r. w aplikacji konkursowej przygotowanej przez zespół prof. Adama Chmielewskiego, Wrocław zdobył tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. Zawarta w tym dokumencie diagnoza lokalnego życia kulturalnego jest niestety pesymistyczna – tylko niewiele ponad 10 proc. mieszkańców regularnie uczestniczy w jakiejkolwiek aktywności kulturalnej, a grupami szczególnie wykluczonymi są ludzie młodzi, seniorzy, niepełnosprawni, rodziny wielodzietne, mniejszości narodowe i etniczne. ESK ma to zmienić.

Program ESK we Wrocławiu tworzy specjalne grono ludzi kultury – kuratorzy odpowiedzialni za poszczególne dziedziny artystyczne: Zbigniew Maćków (architektura), Roman Gutek (film), Irek Grin (literatura), Agnieszka Franków-Żelazny (muzyka), Ewa Michnik (opera), Michał Bieniek (sztuki wizualne), Jarosław Fret (teatr) oraz Chris Baldwin, jedyny w tej grupie obcokrajowiec, odpowiedzialny za performance, a konkretnie cztery duże projekty realizowane w przestrzeni Wrocławia.

Pierwszy z nich, „Mosty”, miał miejsce już w czerwcu 2015 r., podczas pierwszej odsłony wrocławskiego programu. Projekt reprezentuje tożsamościowo-historyczny nurt myślenia o ESK i wpisuje się w wyjątkową historię, którą Wrocław chciałby opowiedzieć Europie – historię miejsca tworzonego przez różne narody i religie, a także jedynego tej wielkości miasta, w którym po drugiej wojnie światowej nastąpiła całkowita wymiana ludności. Chris Baldwin zaprosił mieszkańców Wrocławia i Dolnego Śląska do stworzenia artystycznych realizacji na wrocławskich mostach, które uwzględniłyby historyczny kontekst konstrukcji (np. kto ją zaprojektował i zbudował). W stolicy Dolnego Śląska jest ponad 200 mostów i kładek, z wieloma związane są ciekawe historie. Ostatecznie w jednym dniu, 20 czerwca, na 26 mostach swoje realizacje zaprezentowało kilkuset młodych artystów amatorów. Pomysł okazał się sukcesem i miasto już zapowiada jego kontynuację.

Co warto zobaczyć w ramach ESK we Wrocławiu? Zaplanowano kilkaset projektów i wydarzeń. Wiele z nich to specjalne edycje już istniejących festiwali, np. Jazz nad Odrą, Przegląd Piosenki Aktorskiej czy Wratislavia Cantans. Muzycznym hitem będzie czerwcowy występ Davida Gilmoura w towarzystwie Leszka Możdżera. Artyści wystąpią przed Narodowym Forum Muzyki – monumentalną inwestycją kulturalną, zrealizowaną z myślą o ESK. Również w czerwcu odbędzie się performance „Flow”, czyli widowisko dla ponad 100 tys. widzów prezentujące historię Wrocławia na rzece Odrze, a także „Hiszpańska noc z Carmen – zarzuela show”, czyli superprodukcja operowa na Stadionie Wrocław. Miasto przygotowuje się również do przyjęcia tytułu Światowej Stolicy Książki UNESCO (w latach 2016–2017) i będzie realizować szereg projektów literackich, w tym kolejną edycję Europejskiej Nocy Literatury, w ramach której znane osobistości czytają niepublikowane w Polsce książki w nietypowych miejscach. W kwietniu do Wrocławia przyjedzie Jo Nesbø, światowej sławy autor kryminałów, a w sierpniu odbędzie się zjazd fanów fantastyki – Polcon. Fanów teatru zainteresuje październikowa Olimpiada Teatralna, a kinomanów – specjalna edycja Festiwalu Nowe Horyzonty oraz grudniowe wręczenie Europejskich Nagród Filmowych. Odbędą się także wystawy poświęcone architekturze, m.in. „Made in Europe”, prezentująca laureatów nagrody Mies van der Rohe Award i najważniejsze realizacje europejskiej architektury ostatnich lat. Miasto i zaproszeni architekci pracują również nad stworzeniem osiedla Nowe Żerniki, nawiązującego do historycznej wystawy WuWa, zrealizowanej w latach 20. XX w.

Szczegółowy program wydarzeń można znaleźć na stronie Wroclaw2016.pl.